11. ทสุตฺตรสุตฺตวณฺณนา

[350] อาวุโส ภิกฺขเวติ สาวกานํ อาลปนนฺติ สาวกานํ อามนฺตนวเสน อาลปนสมุทาจาโร, น เกวลํ ‘‘ภิกฺขเว’’ติ, โส ปน พุทฺธานํ อาลปนํฯ เตนาห ‘‘พุทฺธา หี’’ติอาทิฯ สตฺถุสมุทาจารวเสน อสมุทาจาโร เอเวตฺถ สตฺถุ อุจฺจฏฺฐาเน ฐปนํฯ สมฺปติ อาคตตฺตา กตฺถจิ น นิพทฺโธ วาโส เอเตสนฺติ อนิพทฺธวาสา, อนฺเตวาสิกาฯ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา สปฺปายเสนาสนํ คเวสนฺตา ยํ กิญฺจิ ทิสํ คจฺฉนฺตีติ ทิสาคมนียาฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘พุทฺธกาเล’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

อสุภกมฺมฏฺฐานนฺติ เอกาทสวิธํ อสุภกมฺมฏฺฐานํฯ ตตฺถาปิ ปุคฺคลเวมตฺตตํ ญตฺวา ตทนุรูปํ ตทนุรูปเมว เทติฯ โมหจริตสฺสปิ กามํ อานาปานสฺสติกมฺมฏฺฐานํ สปฺปายํ, กมฺมฏฺฐานภาวนาย ปน ภาชนภูตํ กาตุํ สมฺโมหวิคมาย ปฐมํ อุทฺเทสปริปุจฺฉาธมฺมสฺสวนธมฺมสากจฺฉาสุ นิโยเชตพฺโพติ วุตฺตํ ‘‘โมหจริตสฺส…เป.… อาจิกฺขตี’’ติฯ สทฺธาจริตสฺส วิเสสโต ปุริมา ฉ อนุสฺสติโย สปฺปายา, ตาสํ ปน อนุยุญฺชเน อยํ ปุพฺพภาคปฏิปตฺตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปสาทนียสุตฺตนฺเต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ญาณจริตสฺสาติ พุทฺธิจริตสฺส, ตสฺส ปน มรณสฺสติ, อุปสมานุสฺสติ, จตุธาตุววตฺถานํ, อาหาเรปฏิกูลสญฺญา วิเสสโต สปฺปายา, เตสํ ปน อุปการธมฺมทสฺสนตฺถํ ‘‘อนิจฺจตาทิ…เป.… กเถตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺเถวาติ สตฺถุ สนฺติเก เอวฯ เตมาสิกํ ปฏิปทนฺติ ตีหิ มาเสหิ สนฺนิฏฺฐาเปตพฺพํ ปฏิปทํฯ

อิเม ภิกฺขูติ อิมิสฺสา ธมฺมเทสนาย ภาชนภูตา ภิกฺขูฯ ‘‘เอวํ อาคนฺตฺวา คจฺฉนฺเต ปน ภิกฺขู’’ติ อิทํ ‘‘พุทฺธกาเล’’ติอาทินา ตทุทฺเทสิกวเสน วุตฺตภิกฺขู สนฺธาย วุตฺตํ, น ‘‘อิเม ภิกฺขู’’ติ อนนฺตรํ วุตฺตภิกฺขูฯ เตนาห ‘‘เปเสตี’’ติฯ อปโลเกถาติ อาปุจฺฉถฯ ‘‘ปณฺฑิตา’’ติอาทิ เสวนภชเนสุ การณวจนํฯ ‘‘โสตาปตฺติผเล วิเนตี’’ติอาทิ เยภุยฺยวเสน วุตฺตํฯ อายสฺมา หิ ธมฺมเสนาปติ ภิกฺขู เยภุยฺเยน โสตาปตฺติผลํ ปาเปตฺวา วิสฺสชฺเชติ ‘‘เอวเมเต นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติฯ อายสฺมา ปน มหาโมคฺคลฺลาโน ‘‘สพฺพาปิ ภวูปปตฺติ ชิคุจฺฉิตพฺพาวา’’ติ ภิกฺขู เยภุยฺเยน อุตฺตมตฺถํเยว ปาเปติฯ

สาวเกหิ วิเนตุํ สกฺกุเณยฺยา สาวกเวเนยฺยา นาม น สาวเกเหว วิเนตพฺพาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สาวกเวเนยฺยา นามา’’ติอาทิฯ ทสธา มาติกํ ฐเปตฺวาติ เอกกโต ปฏฺฐาย ยาว ทสกา ทสธา ทสธา มาติกํ ฐเปตฺวา วิภตฺโตติ ทสุตฺตโรฯ ทสุตฺตโร คโตติปิ ทสุตฺตโรติ เอกกโต ปฏฺฐาย ยาว ทสกา ทสหิ อุตฺตโร อธิโก หุตฺวา คโต ปวตฺโตติปิ ทสุตฺตโรฯ เอเกกสฺมิํ ปพฺเพติ เอกกโต ปฏฺฐาย ยาว ทสกา ทสสุ ปพฺเพสุ เอเกกสฺมิํ ปพฺเพฯ ทส ทส ปญฺหาติ ‘‘กตโม ธมฺโม พหุกาโร อปฺปมาโท กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติอาทินา ทส ทส ปญฺหาฯ วิเสสิตาติ วิสฺสชฺชิตาฯ ทสุตฺตรํ ปวกฺขามีติ เทสิยมานํ เทสนํ นามกิตฺตนมุเขน ปฏิชานาติ วณฺณภณนตฺถํฯ ปวกฺขามีติ ปกาเรหิ วกฺขามิฯ ตถา เหตฺถ ปญฺญาสาธิกานํ ปญฺจนฺนํ ปญฺหสตานํ วเสน เทสนา ปวตฺตาฯ ธมฺมนฺติ อิธ ธมฺม-สทฺโท ปริยตฺติปริยาโย ‘‘อิธ ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาตี’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 5.73) วิยฯ สุตฺตลกฺขโณ จายํ ธมฺโมติ อาห ‘‘ธมฺมนฺติ สุตฺต’’นฺติฯ สฺวายํ ธมฺโม ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมานสฺส นิพฺพานาวโหฯ ตโต เอว วฏฺฏทุกฺขสมุจฺเฉทาย โหติ, ส จายมสฺส อานุภาโว สพฺเพสํ ขนฺธานํ ปโมจนุปายภาวโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘นิพฺพานปฺปตฺติยา’’ติอาทิมาหฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นิพฺพานปฺปตฺติยา’’ติอาทิฯ

อุจฺจํ กโรนฺโตติ อุทคฺคํ อุฬารํ ปณีตํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต, ปคฺคณฺหนฺโตติ อตฺโถฯ เปมํ ชเนนฺโตติ ภตฺติํ อุปฺปาเทนฺโตฯ อิทญฺจ เทสนาย ปคฺคณฺหนํ พุทฺธานมฺปิ อาจิณฺณํ เอวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอกายโน’’ติอาทิมาหฯ

เอกธมฺมวณฺณนา

[351] (ก) การ-สทฺโท อุป-สทฺเทน วินาปิ อุปการตฺถํ วทติ, ‘‘พหุการา, ภิกฺขเว, มาตาปิตโร ปุตฺตาน’’นฺติอาทีสุ (อ. นิ. 2.34) วิยาติ อาห ‘‘พหุกาโรติ พหูปกาโร’’ติฯ

(ข) วฑฺฒเน วุตฺเต นานนฺตริยตาย อุปฺปาทนํ วุตฺตเมว โหตีติ ‘‘ภาเวตพฺโพติ วฑฺเฒตพฺโพ’’ติ วุตฺโตฯ อุปฺปาทนปุพฺพิกา หิ วฑฺฒนาติฯ