อเสกฺขธมฺมทสกวณฺณนา

ผลญฺจ เต สมฺปยุตฺตธมฺมา จาติ ผลสมฺปยุตฺตธมฺมา, อริยผลสภาวา สมฺปยุตฺตา ธมฺมาติ อตฺโถฯ ผลสมฺปยุตฺตธมฺมาติ ผลธมฺมา เจว ตํสมฺปยุตฺตธมฺมา จาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ทฺวีสุปิ ฐาเนสุ ปญฺญาว กถิตา สมฺมา ทสฺสนฏฺเฐน สมฺมาทิฏฺฐิ, สมฺมา ชานนฏฺเฐน สมฺมาญาณนฺติ จฯ อตฺถิ หิ ทสฺสนชานนานํ สวิสเย ปวตฺติอาการวิเสโส, สฺวายํ เหฏฺฐา ทสฺสิโต เอวฯ ผลสมาปตฺติธมฺมาติ ผลสมาปตฺติยํ ธมฺมา, ผลสมาปตฺติสหคตธมฺมาติ อตฺโถฯ อริยผลสมฺปยุตฺตธมฺมาปิ หิ สพฺพโส ปฏิปกฺขโต วิมุตฺตตํ อุปาทาย ‘‘วิมุตฺตี’’ติ วตฺตพฺพตํ ลภนฺติฯ เกนจิ ปน ยถา อเสกฺขา ผลปญฺญา ทสฺสนกิจฺจํ อุปาทาย ‘‘สมฺมาทิฏฺฐี’’ติ วุตฺตา, ชานนกิจฺจํ อุปาทาย ‘‘สมฺมาญาณ’’นฺติปิ วุตฺตา เอว; เอวํ อริยผลสมาธิ สมาทานฏฺฐํ อุปาทาย ‘‘สมฺมาสมาธี’’ติ วุตฺโต, วิมุจฺจนฏฺฐํ อุปาทาย ‘‘สมฺมาวิมุตฺตี’’ ติปิ วุตฺโตฯ เอวญฺจ กตฺวา ‘‘อนาสวํ เจโตวิมุตฺติ’’นฺติ ทุติยวิมุตฺติคฺคหณญฺจ สมตฺถิตํ โหตีติฯ

ทสกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺหสโมธานวณฺณนา

สโมธาเนตพฺพาติ สมาหริตพฺพาฯ

[349] โอกปฺปนาติ พลวสทฺธาฯ อายติํ ภิกฺขูนํ อวิวาทเหตุภูตํ ตตฺถ ตตฺถ ภควตา เทสิตานํ อตฺถานํ สงฺคายนํ สงฺคีติ, ตสฺส จ การณํ อยํ สุตฺตเทสนา ตถา ปวตฺตตฺตาติ วุตฺตํ ‘‘สงฺคีติปริยายนฺติ สามคฺคิยา การณ’’นฺติฯ สมนุญฺโญ สตฺถา อโหสิ ‘‘ปฏิภาตุ ต,ํ สาริปุตฺต, ภิกฺขูนํ ธมฺมิํ กถา’’ติ อุสฺสาเหตฺวา อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ปริโยสานา สุณนฺโต, สา ปเนตฺถ ภควโต สมนุญฺญตา ‘‘สาธุ, สาธู’’ติ อนุโมทเนน ปากฏา ชาตาติ วุตฺตํ ‘‘อนุโมทเนน สมนุญฺโญ อโหสี’’ติฯ ชินภาสิโต นาม ชาโต, น สาวกภาสิโตฯ ยถา หิ ราชยุตฺเตหิ ลิขิตปณฺณํ ยาว ราชมุทฺทิกาย น ลญฺชิตํ โหติ, น ตาว ‘‘ราชปณฺณ’’นฺติ สงฺขฺยํ คจฺฉติ, ลญฺชิตมตฺตํ ปน ราชปณฺณํ นาม โหติฯ เอวเมว ‘‘สาธุ, สาธุ สาริปุตฺตา’’ติอาทิ อนุโมทนวจนสํสูจิตาย สมนุญฺญาสงฺขาตาย ชินวจนมุทฺทาย ลญฺชิตตฺตา อยํ สุตฺตนฺโต ชินภาสิโต นาม ชาโต อาหจฺจวจโนฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต น วิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

สงฺคีติสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนาฯ

11. ทสุตฺตรสุตฺตวณฺณนา

[350] อาวุโส ภิกฺขเวติ สาวกานํ อาลปนนฺติ สาวกานํ อามนฺตนวเสน อาลปนสมุทาจาโร, น เกวลํ ‘‘ภิกฺขเว’’ติ, โส ปน พุทฺธานํ อาลปนํฯ เตนาห ‘‘พุทฺธา หี’’ติอาทิฯ สตฺถุสมุทาจารวเสน อสมุทาจาโร เอเวตฺถ สตฺถุ อุจฺจฏฺฐาเน ฐปนํฯ สมฺปติ อาคตตฺตา กตฺถจิ น นิพทฺโธ วาโส เอเตสนฺติ อนิพทฺธวาสา, อนฺเตวาสิกาฯ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา สปฺปายเสนาสนํ คเวสนฺตา ยํ กิญฺจิ ทิสํ คจฺฉนฺตีติ ทิสาคมนียาฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘พุทฺธกาเล’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

อสุภกมฺมฏฺฐานนฺติ เอกาทสวิธํ อสุภกมฺมฏฺฐานํฯ ตตฺถาปิ ปุคฺคลเวมตฺตตํ ญตฺวา ตทนุรูปํ ตทนุรูปเมว เทติฯ โมหจริตสฺสปิ กามํ อานาปานสฺสติกมฺมฏฺฐานํ สปฺปายํ, กมฺมฏฺฐานภาวนาย ปน ภาชนภูตํ กาตุํ สมฺโมหวิคมาย ปฐมํ อุทฺเทสปริปุจฺฉาธมฺมสฺสวนธมฺมสากจฺฉาสุ นิโยเชตพฺโพติ วุตฺตํ ‘‘โมหจริตสฺส…เป.… อาจิกฺขตี’’ติฯ สทฺธาจริตสฺส วิเสสโต ปุริมา ฉ อนุสฺสติโย สปฺปายา, ตาสํ ปน อนุยุญฺชเน อยํ ปุพฺพภาคปฏิปตฺตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปสาทนียสุตฺตนฺเต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ญาณจริตสฺสาติ พุทฺธิจริตสฺส, ตสฺส ปน มรณสฺสติ, อุปสมานุสฺสติ, จตุธาตุววตฺถานํ, อาหาเรปฏิกูลสญฺญา วิเสสโต สปฺปายา, เตสํ ปน อุปการธมฺมทสฺสนตฺถํ ‘‘อนิจฺจตาทิ…เป.… กเถตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺเถวาติ สตฺถุ สนฺติเก เอวฯ เตมาสิกํ ปฏิปทนฺติ ตีหิ มาเสหิ สนฺนิฏฺฐาเปตพฺพํ ปฏิปทํฯ

อิเม ภิกฺขูติ อิมิสฺสา ธมฺมเทสนาย ภาชนภูตา ภิกฺขูฯ ‘‘เอวํ อาคนฺตฺวา คจฺฉนฺเต ปน ภิกฺขู’’ติ อิทํ ‘‘พุทฺธกาเล’’ติอาทินา ตทุทฺเทสิกวเสน วุตฺตภิกฺขู สนฺธาย วุตฺตํ, น ‘‘อิเม ภิกฺขู’’ติ อนนฺตรํ วุตฺตภิกฺขูฯ เตนาห ‘‘เปเสตี’’ติฯ อปโลเกถาติ อาปุจฺฉถฯ ‘‘ปณฺฑิตา’’ติอาทิ เสวนภชเนสุ การณวจนํฯ ‘‘โสตาปตฺติผเล วิเนตี’’ติอาทิ เยภุยฺยวเสน วุตฺตํฯ อายสฺมา หิ ธมฺมเสนาปติ ภิกฺขู เยภุยฺเยน โสตาปตฺติผลํ ปาเปตฺวา วิสฺสชฺเชติ ‘‘เอวเมเต นิยตา สมฺโพธิปรายณา’’ติฯ อายสฺมา ปน มหาโมคฺคลฺลาโน ‘‘สพฺพาปิ ภวูปปตฺติ ชิคุจฺฉิตพฺพาวา’’ติ ภิกฺขู เยภุยฺเยน อุตฺตมตฺถํเยว ปาเปติฯ