กุสลกมฺมปถทสกวณฺณนา

ปาณาติปาตา …เป.… เวทิตพฺพานิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกวเสเนตฺถ กุสลกมฺมปถานํ เทสิตตฺตาฯ เวรเหตุตาย เวรสญฺญิตํ ปาณาติปาตาทิปาปธมฺมํ มณติ ‘‘มยิ อิธ ฐิตาย กถํ อาคจฺฉสี’’ติ ตชฺชนฺตี วิย นีหรตีติ เวรมณี, วิรมติ เอตายาติ วา ‘‘วิรมณี’’ติ วตฺตพฺเพ นิรุตฺตินเยน ‘‘เวรมณี’’ติ วุตฺตํฯ สมาทานวเสน อุปฺปนฺนา วิรติ สมาทานวิรติฯ อสมาทินฺนสีลสฺส สมฺปตฺตโต ยถาอุปฏฺฐิตวีติกฺกมิตพฺพวตฺถุโต วิรติ สมฺปตฺตวิรติฯ กิเลสานํ สมุจฺฉินฺทนวเสน ปวตฺตา มคฺคสมฺปยุตฺตา วิรติ สมุจฺเฉทวิรติฯ กามญฺเจตฺถ ปาฬิยํ วิรติเยว อาคตา, สิกฺขาปทวิภงฺเค (วิภ. 703) ปน เจตนาปิ อาหริตฺวา ทสฺสิตาติ ตทุภยมฺปิ คณฺหนฺโต ‘‘เจตนาปิ วตฺตนฺติ วิรติโยปี’’ติ อาหฯ อนภิชฺฌา หิ มูลํ ปตฺวาติ กมฺมปถโกฏฺฐาเส ‘‘อนภิชฺฌา’’ติ วุตฺตธมฺโม มูลโต อโลโภ กุสลมูลํ โหตีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ

ทุสฺสีลฺยารมฺมณา ตทารมฺมณชีวิตินฺทฺริยาทิอารมฺมณา กถํ ทุสฺสีลฺยานิ ปชหนฺตีติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปชหนฺตีติ เวทิตพฺพา ปาณาติปาตาทีหิ วิรมณวเสเนว ปวตฺตนโตฯ อถ ตทารมฺมณภาเว, น โส ตานิ ปชหติฯ น หิ ตเทว อารพฺภ ตํ ปชหิตุํ สกฺกา ตโต อวินิสฺสฏภาวโตฯ

อนภิชฺฌา…เป.… วิรมนฺตสฺสาติ อภิชฺฌํ ปชหนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ น หิ มโนทุจฺจริตโต วิรติ อตฺถิ อนภิชฺฌาทีเหว ตปฺปหานสิทฺธิโตฯ

อริยวาสทสกวณฺณนา

[348] อริยานเมว วาสาติ อริยวาสา อนริยานํ ตาทิสานํ อสมฺภวโตฯ อริยาติ เจตฺถ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน ขีณาสวา คหิตา, เต จ ยสฺมา เตหิ สพฺพกาลํ อวิรหิตวาสา เอว, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อริยา เอว วสิํสุ วสนฺติ วสิสฺสนฺตี’’ติฯ ตตฺถ วสิํสูติ นิสฺสาย วสิํสุฯ ปญฺจงฺควิปฺปหีนตฺตาทโย หิ อริยานํ อปสฺสยาฯ เตสุ ปญฺจงฺควิปฺปหานปจฺเจกสจฺจปโนทนเอสนาสมวยวิสฺสชฺชนานิ ‘‘สงฺขาเยกํ ปฏิเสวติ, อธิวาเสติ, ปริวชฺเชติ, วิโนเทตี’’ติ วุตฺเตสุ อปสฺเสเนสุ วิโนทนญฺจ มคฺคกิจฺจาเนว, อิตเร มคฺเคเนว สมิชฺฌนฺติฯ

ญาณาทโยติ ญาณญฺเจว ตํสมฺปยุตฺตธมฺมา จฯ เตนาห ‘‘ญาณนฺติ วุตฺเต’’ติอาทิฯ ตตฺถ วตฺตพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

อารกฺขกิจฺจํ สาเธติ สติเวปุลฺลปฺปตฺตตฺตาฯ ‘‘จรโต’’ติอาทินา นิจฺจสมาทานํ ทสฺเสติ, ตํ วิกฺเขปาภาเวน ทฏฺฐพฺพํฯ

ปพฺพชฺชุปคตาติ ยํ กิญฺจิ ปพฺพชฺชํ อุปคตา, น สมิตปาปาฯ โภวาทิโนติ ชาติมตฺตพฺราหฺมเณ วทติฯ ปาเฏกฺกสจฺจานีติ เตหิ เตหิ ทิฏฺฐิคติเกหิ ปาฏิเยกฺกํ คหิตานิ ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ (ม. นิ. 2.187, 203, 427; 3.27; อุทา. 55; เนตฺติ. 59) อภินิวิฏฺฐานิ ทิฏฺฐิสจฺจาทีนิฯ ทิฏฺฐิคตานิปิ หิ ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ (ม. นิ. 2.187, 202, 427; 3.27, 29; เนตฺติ. 59) คหณํ อุปาทาย ‘‘สจฺจานี’’ติ โวหรียนฺติฯ เตนาห ‘‘อิทเมวา’’ติอาทิฯ นีหฏานีติ อตฺตโน สนฺตานโต นีหริตานิ อปนีตานิฯ คหิตคฺคหณสฺสาติ อริยมคฺคาธิคมโต ปุพฺเพ คหิตสฺส ทิฏฺฐิคาหสฺสฯ วิสฺสฏฺฐภาวเววจนานีติ อริยมคฺเคน สพฺพโส ปริจฺจาคภาวสฺส อธิวจนานิฯ

นตฺถิ เอตาสํ วโย เวกลฺยนฺติ อวยาติ อาห ‘‘อนูนา’’ติ, อนวเสสาติ อตฺโถฯ เอสนาติ เหฏฺฐา วุตฺตกาเมสนาทโยฯ

มคฺคสฺส กิจฺจนิปฺผตฺติ กถิตา ราคาทีนํ ปหีนภาวทีปนโตฯ

ปจฺจเวกฺขณาย ผลํ กถิตนฺติ ปจฺจเวกฺขณมุเขน อริยผลํ กถิตํฯ อธิคเต หิ อคฺคผเล สพฺพโส ราคาทีนํ อนุปฺปาทธมฺมตํ ปชานาติ, ตญฺจ ปชานนํ ปจฺจเวกฺขณญาณนฺติฯ