เมนู

วิวาทมูลฉกฺกวณฺณนา

[325] โกธโนติ กุชฺฌนสีโลฯ ยสฺมา โส อปฺปหีนโกธตาย วิคตโกธโน นาม น โหติ, ตสฺมา ‘‘โกเธน สมนฺนาคโต’’ติ อาหฯ อุปนาโห เอตสฺส อตฺถิ, อุปนยฺหนสีโลติ วา อุปนาหีฯ วิวาโท นาม อุปฺปชฺชมาโน เยภุยฺเยน ปฐมํ ทฺวินฺนํ วเสน อุปฺปชฺชตีติ วุตฺตํ ‘‘ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ วิวาโท’’ติฯ โส ปน ยถา พหูนํ อนตฺถาวโห โหติ, ตํ นิทสฺสนมุเขน ทสฺเสนฺโต ‘‘กถ’’นฺติอาทิมาหฯ อพฺภนฺตรปริสายาติ ปริสพฺภนฺตเรฯ

ปรคุณมกฺขนาย ปวตฺโตปิ อตฺตโน การกํ คูเถน ปหรนฺตํ คูโถ วิย ปฐมตรํ มกฺเขตีติ มกฺโข, โส เอตสฺส อตฺถีติ มกฺขีฯ ปลาสตีติ ปลาโส, ปรสฺส คุเณ ฑํสิตฺวา วิย อปเนตีติ อตฺโถ, โส เอตสฺส อตฺถีติ ปลาสีฯ ปลาสี ปุคฺคโล หิ ทุติยสฺส ธุรํ น เทติ, สมํ ปสาเรตฺวา ติฏฺฐติฯ เตนาห ‘‘ยุคคฺคาหลกฺขเณน ปลาเสน สมนฺนาคโต’’ติฯ ‘‘อิสฺสุกี’’ติอาทีนํ ปทานมตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺโยวฯ กมฺมปถปฺปตฺตาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา วเสเนตฺถ มิจฺฉาทิฏฺฐิ เวทิตพฺพาติ อาห ‘‘นตฺถิกวาที อเหตุกวาที อกิริยวาที’’ติฯ

นิสฺสรณิยฉกฺกวณฺณนา

[326] หาเปตฺวาติ กุสลจิตฺตํ ปริหาเปตฺวา ปวตฺติตุเมว อปฺปทานวเสนฯ อภูตํ พฺยากรณํ พฺยากโรติ ‘‘เมตฺตา หิ โข เม เจโตวิมุตฺติ ภาวิตา’’ติอาทินา (อ. นิ. 6.13) อตฺตนิ อวิชฺชมานํ คุณพฺยาหารํ พฺยาหรติฯ เจโตวิมุตฺติ-สทฺทํ อเปกฺขิตฺวา ‘‘นิสฺสฏา’’ติ วุตฺตํฯ ปุน พฺยาปาโท นตฺถีติ อิทานิ มม พฺยาปาโท นาม นตฺถิ สพฺพโส นตฺถีติ ญตฺวาฯ

‘‘อนิมิตฺตา’’ติ วตฺวา เยสํ นิมิตฺตานํ อภาเวน อรหตฺตผลสมาปตฺติยา อนิมิตฺตตา, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ราคสฺส นิมิตฺตํ, ราโค เอว วา นิมิตฺตนฺติ ราคนิมิตฺตํฯ อาทิ-สทฺเทน โทสนิมิตฺตาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ รูปเวทนาทิสงฺขารนิมิตฺตํ รูปนิมิตฺตาทิฯ เตสญฺเญว นิจฺจาทิวเสน อุปฏฺฐานํ นิจฺจนิมิตฺตาทิฯ ตยิทํ นิมิตฺตํ ยสฺมา สพฺเพน สพฺพํ อรหตฺตผเล นตฺถิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สา หิ…เป.… อนิมิตฺตาติ วุตฺตา’’ติฯ นิมิตฺตํ อนุสรตีติ ตํ นิมิตฺตํ อนุคจฺฉติ อารพฺภ ปวตฺตติฯ

อสฺมิมาโนติ ‘‘อสฺมี’’ติ ปวตฺโต อตฺตวิสโย มาโนฯ

อยํ นาม อหํ อสฺมีติ รูปลกฺขโณ, เวทนาทีสุ วา อญฺญตรลกฺขโณ อยํ นาม อตฺตา อหํ อสฺมิฯ ‘‘อสฺมี’’ติ มาโน สมุคฺฆาฏียติ เอเตนาติ อสฺมิมานสมุคฺฆาโต, อรหตฺตมคฺโคฯ ปุน อสฺมิมาโน นตฺถีติ ตสฺส อนุปฺปตฺติธมฺมตาปาทนํ กิตฺเตนฺโต สมุคฺฆาตตฺตเมว วิภาเวติฯ

อนุตฺตริยาทิฉกฺกวณฺณนา

[327] นตฺถิ เอเตสํ อุตฺตรานิ วิสิฏฺฐานีติ อนุตฺตรานิ, อนุตฺตรานิ เอว อนุตฺตริยานิ ยถา อนนฺตเมว อานนฺตริยนฺติ อาห ‘‘อนุตฺตริยานีติ อนุตฺตรานี’’ติฯ ทสฺสนานุตฺตริยํ นาม อนุตฺตรผลวิเสสาวหตฺตาฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ สตฺตวิธอริยธนลาโภติ สตฺตวิธสทฺธาทิโลกุตฺตรธนลาโภฯ สิกฺขตฺตยปูรณนฺติ อธิสีลสิกฺขาทีนํ ติสฺสนฺนํ สิกฺขานํ ปริปูรณํฯ ตตฺถ ปริปูรณํ นิปฺปริยายโต อเสกฺขานํ วเสน เวทิตพฺพํฯ กลฺยาณปุถุชฺชนโต ปฏฺฐาย หิ สตฺต เสกฺขา ติสฺโส สิกฺขา ปูเรนฺติ นาม, อรหา ปน ปริปุณฺณสิกฺโขติฯ อิติ อิมานิ อนุตฺตริยานิ โลกิยโลกุตฺตรานิ กถิตานิฯ

อนุสฺสติโย เอว ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกาทิหิตสุขานํ การณภาวโต ฐานานีติ อนุสฺสติฏฺฐานานิฯ เอวํ อนุสฺสรโตติ ยถา พุทฺธานุสฺสติ วิเสสาธิคมสฺส ฐานํ โหติ, เอวํ ‘‘อิติปิ โส ภควา’’ติอาทินา (ที. นิ. 1.157, 255) พุทฺธคุเณ อนุสฺสรนฺตสฺสฯ อุปจารกมฺมฏฺฐานนฺติ ปจฺจกฺขโต อุปจารชฺฌานาวหํ กมฺมฏฺฐานํ, ปรมฺปราย ปน ยาว อรหตฺตา โลกิยโลกุตฺตรวิเสสาวหํฯ