วิวาทมูลฉกฺกวณฺณนา

[325] โกธโนติ กุชฺฌนสีโลฯ ยสฺมา โส อปฺปหีนโกธตาย วิคตโกธโน นาม น โหติ, ตสฺมา ‘‘โกเธน สมนฺนาคโต’’ติ อาหฯ อุปนาโห เอตสฺส อตฺถิ, อุปนยฺหนสีโลติ วา อุปนาหีฯ วิวาโท นาม อุปฺปชฺชมาโน เยภุยฺเยน ปฐมํ ทฺวินฺนํ วเสน อุปฺปชฺชตีติ วุตฺตํ ‘‘ทฺวินฺนํ ภิกฺขูนํ วิวาโท’’ติฯ โส ปน ยถา พหูนํ อนตฺถาวโห โหติ, ตํ นิทสฺสนมุเขน ทสฺเสนฺโต ‘‘กถ’’นฺติอาทิมาหฯ อพฺภนฺตรปริสายาติ ปริสพฺภนฺตเรฯ

ปรคุณมกฺขนาย ปวตฺโตปิ อตฺตโน การกํ คูเถน ปหรนฺตํ คูโถ วิย ปฐมตรํ มกฺเขตีติ มกฺโข, โส เอตสฺส อตฺถีติ มกฺขีฯ ปลาสตีติ ปลาโส, ปรสฺส คุเณ ฑํสิตฺวา วิย อปเนตีติ อตฺโถ, โส เอตสฺส อตฺถีติ ปลาสีฯ ปลาสี ปุคฺคโล หิ ทุติยสฺส ธุรํ น เทติ, สมํ ปสาเรตฺวา ติฏฺฐติฯ เตนาห ‘‘ยุคคฺคาหลกฺขเณน ปลาเสน สมนฺนาคโต’’ติฯ ‘‘อิสฺสุกี’’ติอาทีนํ ปทานมตฺโถ เหฏฺฐา วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺโยวฯ กมฺมปถปฺปตฺตาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา วเสเนตฺถ มิจฺฉาทิฏฺฐิ เวทิตพฺพาติ อาห ‘‘นตฺถิกวาที อเหตุกวาที อกิริยวาที’’ติฯ

นิสฺสรณิยฉกฺกวณฺณนา

[326] หาเปตฺวาติ กุสลจิตฺตํ ปริหาเปตฺวา ปวตฺติตุเมว อปฺปทานวเสนฯ อภูตํ พฺยากรณํ พฺยากโรติ ‘‘เมตฺตา หิ โข เม เจโตวิมุตฺติ ภาวิตา’’ติอาทินา (อ. นิ. 6.13) อตฺตนิ อวิชฺชมานํ คุณพฺยาหารํ พฺยาหรติฯ เจโตวิมุตฺติ-สทฺทํ อเปกฺขิตฺวา ‘‘นิสฺสฏา’’ติ วุตฺตํฯ ปุน พฺยาปาโท นตฺถีติ อิทานิ มม พฺยาปาโท นาม นตฺถิ สพฺพโส นตฺถีติ ญตฺวาฯ

‘‘อนิมิตฺตา’’ติ วตฺวา เยสํ นิมิตฺตานํ อภาเวน อรหตฺตผลสมาปตฺติยา อนิมิตฺตตา, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ราคสฺส นิมิตฺตํ, ราโค เอว วา นิมิตฺตนฺติ ราคนิมิตฺตํฯ อาทิ-สทฺเทน โทสนิมิตฺตาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ รูปเวทนาทิสงฺขารนิมิตฺตํ รูปนิมิตฺตาทิฯ เตสญฺเญว นิจฺจาทิวเสน อุปฏฺฐานํ นิจฺจนิมิตฺตาทิฯ ตยิทํ นิมิตฺตํ ยสฺมา สพฺเพน สพฺพํ อรหตฺตผเล นตฺถิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สา หิ…เป.… อนิมิตฺตาติ วุตฺตา’’ติฯ นิมิตฺตํ อนุสรตีติ ตํ นิมิตฺตํ อนุคจฺฉติ อารพฺภ ปวตฺตติฯ

อสฺมิมาโนติ ‘‘อสฺมี’’ติ ปวตฺโต อตฺตวิสโย มาโนฯ