เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ วิสุทฺธิมคฺคสํวณฺณนายํ (วิสุทฺธิ. ฏี. 1.37, 306) วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ

ปญฺจกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฉกฺกวณฺณนา

[323] อตฺตานํ อธิ อชฺฌตฺตา, อธิ-สทฺโท สมาสวิสเย อธิการตฺถํ, ปวตฺติอตฺถญฺจ คเหตฺวา ปวตฺตตีติ อตฺตานํ อธิกิจฺจ อุทฺทิสฺส ปวตฺตา อชฺฌตฺตา; อชฺฌตฺเตสุ ภวานิ อชฺฌตฺติกานีติ นิยกชฺฌตฺเตสุปิ อพฺภนฺตรานิ จกฺขาทีนิ วุจฺจนฺติ, ตานิ ปน เยน อชฺฌตฺตภาเวน ‘‘อชฺฌตฺติกานี’’ติ วุจฺจนฺติ, ตมตฺถํ ปากฏํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘อชฺฌตฺติกานี’’ติ อาหฯ สทฺทตฺถโต ปน อชฺฌตฺตชฺฌตฺตานิเยว อชฺฌตฺตชฺฌตฺติกานิ ยถา ‘‘เวนยิโก’’ติ (ม. นิ. 1.246; อ. นิ. 8.11; ปารา. 8) ทฏฺฐพฺพํฯ ตโต อชฺฌตฺตโตติ ตโต อชฺฌตฺตชฺฌตฺตโต, ยานิ อชฺฌตฺติกานิ วุตฺตานิฯ อชฺฌตฺติกานญฺหิ ปฏิโยคีนิ พาหิรานิ อชฺฌตฺตธมฺมานํ วิย พหิทฺธาธมฺมาฯ ‘‘อชฺฌตฺติกานี’’ติ หิ สปรสนฺตานิกานิ จกฺขาทีนิ วุจฺจนฺติ, ตถา รูปาทีนิ ‘‘พาหิรานี’’ติฯ อชฺฌตฺตานิ ปน สสนฺตานิกา เอว จกฺขุรูปาทโย, ตโต อญฺเญว พหิทฺธาติฯ ‘‘วิญฺญาณสมูหา’’ติ เอตฺถ ยทิปิ เตสํ วิญฺญาณานํ สโมธานํ นตฺถิ ภินฺนกาลิกตฺตา, จิตฺเตน ปน เอกชฺฌํ อภิสํยูหนวเสน สมูหตา วุตฺตา ยถา ‘‘เวทนากฺขนฺโธ’’ติฯ จกฺขุปสาทนิสฺสิตนฺติ จกฺขุปสาทํ นิสฺสาย ปจฺจยํ ลภิตฺวา อุปฺปนฺนํ กุสลากุสลวิปากวิญฺญาณํ จกฺขุวิญฺญาณตาสามญฺเญน เอกชฺฌํ กตฺวา วุตฺตํฯ จกฺขุสนฺนิสฺสิโต สมฺผสฺโส, น จกฺขุทฺวาริโกฯ อิเม ทส สมฺผสฺเสติ อิเม ปสาทวตฺถุเก ทส วิปากสมฺผสฺเส ฐเปตฺวาฯ เอเตเนว นเยนาติ เอเตน ผสฺเส วุตฺเตเนว นเยนฯ ตณฺหาฉกฺเก ตณฺหํ อารพฺภ ปวตฺตาปิ ตณฺหา ธมฺมตณฺหาติ เวทิตพฺพาฯ

อปฺปฏิสฺสโยติ อปฺปฏิสฺสโว, ว-การสฺส ย-การํ กตฺวา นิทฺเทโสฯ ครุนา กิสฺมิญฺจิ วุตฺเต คารววเสน ปฏิสฺสวนํ ปฏิสฺสโว, ปฏิสฺสวภูตํ, ตํสภาคญฺจ ยํ กิญฺจิ คารวํ, นตฺถิ เอตสฺมิํ ปฏิสฺสโวติ อปฺปฏิสฺสโว, คารวรหิโตฯ เตนาห ‘‘อนีจวุตฺตี’’ติฯ