สุทฺธาวาสาทิปญฺจกวณฺณนา

[318] ‘‘สุทฺธา อาวสิํสู’’ติอาทินา อทฺธตฺตเยปิ เตสํ สุทฺธาวาสปริยาโย อพฺยภิจารีติ ทสฺเสติฯ กิเลสมลรหิตาติ นามกายปริสุทฺธิํ วทนฺโต เอว รูปกายปริสุทฺธิมฺปิ อตฺถโต ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘อนาคามิขีณาสวา’’ติฯ

อายุโน มชฺฌนฺติ อวิหาทีสุ ยตฺถ ยตฺถ อุปฺปนฺโน, ตตฺถ ตตฺถ อายุโน มชฺฌํ อนติกฺกมิตฺวาฯ อนฺตรา วาติ ตสฺส อนฺตราว โอรเมวฯ มชฺฌํ อุปหจฺจาติ อายุโน มชฺฌํ อติจฺจฯ เตนาห ‘‘อติกฺกมิตฺวา’’ติฯ อปฺปโยเคนาติ อนุสฺสหเนนฯ อกิลมนฺโตติ อกิลนฺโตฯ สุเขนาติ อกิจฺเฉนฯ อุทฺธํ วาหิภาเวน อุทฺธํ อสฺส ตณฺหาโสตํ, วฏฺฏโสตญฺจาติ อุทฺธํโสโต; อุทฺธํ วา คนฺตฺวา ปฏิลภิตพฺพโต อุทฺธํ อสฺส มคฺคโสตนฺติ อุทฺธํโสโตฯ อกนิฏฺฐํ คจฺฉตีติ อกนิฏฺฐคามีฯ โสเธตฺวาติ ตตฺถ ตตฺถ อุปฺปชฺชนฺโต เต เต เทวโลเก โสเธนฺโต วิย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘จตฺตาโร เทวโลเก โสเธตฺวา’’ติฯ ตตฺถ ตตฺถ วา อุปฺปชฺชิตฺวา ปุน อนุปฺปชฺชนารหภาเวเนว ตโตปิ คจฺฉนฺโต เทวูปปตฺติภวสญฺญิเต อตฺตโน ขนฺธโลเก ภวราคมลํ วิโสเธตฺวา วิกฺขมฺเภตฺวาฯ อยญฺหิ อวิเหสุ กปฺปสหสฺสํ วสนฺโต อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺกุณิตฺวา อตปฺปํ คจฺฉติ, ตตฺถาปิ ทฺเว กปฺปสหสฺสานิ วสนฺโต อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺกุณิตฺวา สุทสฺสํ คจฺฉติ, ตตฺถาปิ จตฺตาริกปฺปสหสฺสานิ วสนฺโต อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺกุณิตฺวา สุทสฺสิํ คจฺฉติ, ตตฺถาปิ อฏฺฐกปฺปสหสฺสานิ วสนฺโต อรหตฺตํ ปตฺตุํ อสกฺกุณิตฺวา อกนิฏฺฐํ คจฺฉติ, ตตฺถ วสนฺโต อคฺคมคฺคํ อธิคจฺฉติฯ

เจโตขิลปญฺจกวณฺณนา

[319] เจโตขิลา นาม อตฺถโต วิจิกิจฺฉา โกโธ จ, เต ปน ยสฺมิํ สนฺตาเน อุปฺปชฺชนฺติ, ตสฺส ขรภาโว กกฺขฬภาโว หุตฺวา อุปติฏฺฐนฺติ, ปเคว อตฺตนา สมฺปยุตฺตจิตฺตสฺสาติ อาห ‘‘จิตฺตสฺส ถทฺธภาโว’’ติฯ ยถา ลกฺขณปาริปูริยา คหิตาย สพฺพา สตฺถุรูปกายสิรี คหิตาว นาม โหติ, เอวํ สพฺพญฺญุตาย สพฺพา ธมฺมกายสิรี’’ คหิตา เอว นาม โหตีติ ตทุภยวตฺถุกเมว กงฺขํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สรีเร กงฺขมาโน’’ติอาทิมาหฯ อาตปติ กิเลเสติ อาตปฺปํ , สมฺมาวายาโมติ อาห ‘‘อาตปฺปายาติ วีริยกรณตฺถายา’’ติฯ ปุนปฺปุนํ โยคายาติ ภาวนํ ปุนปฺปุนํ ยุญฺชนายฯ สตตกิริยายาติ ภาวนาย นิรนฺตรปฺปโยคายฯ ‘‘ปฏิเวธธมฺเม กงฺขมาโน’’ติ เอตฺถ กถํ โลกุตฺตรธมฺเม กงฺขา ปวตฺตตีติ? น อารมฺมณกรณวเสน, อนุสฺสวาการปริวิตกฺกลทฺเธ ปริกปฺปิตรูเป กงฺขา ปวตฺตตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วิปสฺสนา…เป.… วทนฺติ, ตํ อตฺถิ นุ โข นตฺถีติ กงฺขตี’’ติฯ สิกฺขาติ เจตฺถ ปุพฺพภาคสิกฺขา เวทิตพฺพาฯ ‘‘กามญฺเจตฺถ วิเสสุปฺปตฺติยา มหาสาวชฺชตาย เจว สํวาสนิมิตฺตฆฏฺฏนาเหตุ อภิณฺหุปฺปตฺติกตาย จ ‘สพฺรหฺมจารีสู’ติ โกปสฺส วิสโย วิเสเสตฺวา วุตฺโต, ตโต อญฺญตฺถาปิ ปน โกโป ‘น เจโตขิโล’ติ น สกฺกา วิญฺญาตุ’’นฺติ เกจิฯ ยทิ เอวํ วิจิกิจฺฉายปิ อยํ นโย อาปชฺชติ, ตสฺมา ยถารุตวเสเนว คเหตพฺพํฯ

เจตโสวินิพนฺธาทิปญฺจกวณฺณนา

[320] ปวตฺติตุํ อปฺปทานวเสน กุสลจิตฺตํ วินิพนฺธนฺตีติ เจตโสวินิพนฺธาฯ ตํ ปน วินิพนฺธนฺตา มุฏฺฐิคาหํ คณฺหนฺตี วิย โหนฺตีติ อาห ‘‘จิตฺตํ พนฺธิตฺวา’’ติอาทิฯ กามคิทฺโธ ปุคฺคโล วตฺถุกาเม วิย กิเลสกาเมปิ อสฺสาเทติ อภินนฺทตีติ วุตฺตํ ‘‘วตฺถุกาเมปิ กิเลสกาเมปี’’ติฯ อตฺตโน กาเยติ อตฺตโน กรชกาเย, อตฺตภาเว วาฯ พหิทฺธารูเปติ ปเรสํ กาเย, อนินฺทฺริยพทฺธรูเป จฯ อุทรํ อวทิหติ อุปจิโนติ ปริปูเรตีติ อุทราวเทหกํฯ เสยฺยสุขนฺติ เสยฺยาย สยนวเสน อุปฺปชฺชนกสุขํฯ สํปริวตฺตกนฺติ สํปริวตฺเตตฺวาฯ ปณิธายาติ ตณฺหาวเสน ปณิทหิตฺวาฯ อิติ ปญฺจวิโธปิ โลภวิเสโส เอว เจโตวินิพนฺโธ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ

โลกิยาเนว กถิตานิ รูปินฺทฺริยานํเยว กถิตตฺตาฯ ปฐมทุติยจตุตฺถานิ โลกิยานิ ปริตฺตภูมกตฺตาฯ ตติยปญฺจมานิ กามรูปคฺคภูมิกตฺตา, กามรูปารูปคฺคภูมิกตฺตา จฯ โลกิยโลกุตฺตรานิ กถิตานีติ อาเนตฺวา โยชนาฯ ‘‘สมถวิปสฺสนามคฺคผลวเสนา’’ติ วตฺตพฺพํฯ ‘‘สมถวิปสฺสนามคฺควเสนา’’ติ วุตฺตํฯ