ปธานิยงฺคปญฺจกวณฺณนา

[317] ปทหตีติ ปทหโน; ภาวนํ อนุยุตฺโต โยคี, ตสฺส ภาโว ภาวนานุโยโค ปทหนภาโวฯ ปธานํ อสฺส อตฺถีติ ปธานิโก, ก-การสฺส ย-การํ กตฺวา ‘‘ปธานิโย’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อภินีหารโต ปฏฺฐาย อาคตตฺตา’’ติ วุตฺตตฺตา ปจฺเจกโพธิสตฺตสาวกโพธิสตฺตานมฺปิ ปณิธานโต ปภุติ อาคตา สทฺธา อาคมนสทฺธา เอว, อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน ปน ‘‘สพฺพญฺญุโพธิสตฺตาน’’นฺติ วุตฺตํฯ อธิคมโต สมุทาคตตฺตา อคฺคมคฺคผลสมฺปยุตฺตาปิ อธิคมนสทฺธา นาม, ยา โสตาปนฺนสฺส องฺคภาเวน วุตฺตาฯ อจลภาเวนาติ ปฏิปกฺเขน อนภิภวนียตฺตา นิจฺจลภาเวนฯ โอกปฺปนนฺติ โอกฺกนฺติตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา อธิมุจฺจนํฯ ปสาทุปฺปตฺติ ปสาทนีเย วตฺถุสฺมิํ ปสีทนเมวฯ สุปฺปฏิวิทฺธนฺติ สุฏฺฐุ ปฏิวิทฺธํ, ยถา เตน ปฏิเวเธน สพฺพญฺญุตญฺญาณํ หตฺถคตํ อโหสิ, ตถา ปฏิวิทฺธํฯ ยสฺส พุทฺธสุพุทฺธตาย สทฺธา อจลา อสมฺปเวธี, ตสฺส ธมฺมสุธมฺมตาย, สงฺฆสุปฺปฏิปนฺนตาย จ สทฺธา น ตถาติ อฏฺฐานเมตํ อนวกาโสฯ เตนาห ภควา ‘‘โย, ภิกฺขเว, พุทฺเธ ปสนฺโน, ธมฺเม โส ปสนฺโน, สงฺเฆ โส ปสนฺโน’’ติอาทิฯ ปธานวีริยํ อิชฺฌติ ‘‘อทฺธา อิมาย ปฏิปทาย ชรามรณโต มุจฺจิสฺสามี’’ติ สกฺกจฺจํ ปทหนโตฯ

อปฺป-สทฺโท อภาวตฺโถ ‘‘อปฺป-สทฺทสฺส…เป.… โข ปนา’’ติอาทีสุ วิยาติ อาห ‘‘อโรโค’’ติฯ สมเวปากินิยาติ ยถาภุตฺตํ อาหารํ สมากาเรเนว ปจฺจนสีลายฯ ทฬฺหํ กตฺวา ปจฺจนฺตี หิ คหณี โฆรภาเวน ปิตฺตวิการาทิวเสน โรคํ ชเนติ, สิถิลํ กตฺวา ปจฺจนฺตี มนฺทภาเวน วาตวิการาทิวเสนฯ เตนาห ‘‘นาติสีตาย นาจฺจุณฺหายา’’ติฯ คหณีเตชสฺส มนฺทติกฺขตาวเสน สตฺตานํ ยถากฺกมํ สีตุณฺหสหคตาติ อาห ‘‘อติสีตคหณิโก’’ติอาทิฯ ยาถาวโต อจฺจยเทสนา อตฺตโน อาวิกรณํ นามาติ อาห ‘‘ยถาภูตํ อตฺตโน อคุณํ ปกาเสตา’’ติฯ อุทยตฺถคามินิยาติ สงฺขารานํ อุทยํ, วยญฺจ ปฏิวิชฺฌนฺติยาติ อยเมตฺถ อตฺโถติ อาห ‘‘อุทยญฺจา’’ติอาทิฯ ปริสุทฺธายาติ นิรุปกฺกิเลสายฯ นิพฺพิชฺฌิตุํ สมตฺถายาติ ตทงฺควเสน อวเสสํ ปชหิตุํ สมตฺถายฯ ตสฺส ตสฺส ทุกฺขสฺส ขยคามินิยาติ ยํ ทุกฺขํ อิมสฺมิํ ญาเณ อนธิคเต ปวตฺตารหํ, อธิคเต น ปวตฺตติ, ตํ สนฺธาย วทติฯ ตถา เหส โยคาวจโร ‘‘จูฬโสตาปนฺโน’’ติ วุจฺจติฯ