เมนู

กามํ เนสํ พหิพนฺธนมฺปิ อสมุจฺฉินฺนํ, อนฺโตพนฺธนสฺส ปน ถูลตาย เอวํ วุตฺตํ ฯ เตนาห ‘‘เตสญฺหิ กามภเว พนฺธน’’นฺติฯ อิมินา นเยน เสสทฺวเยปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อสมุจฺฉินฺเนสุ จ โอรมฺภาคิยสํโยชนิเยสุ ลทฺธปฺปจฺจเยสุ อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานิ อคณนูปคานิ โหนฺตีติฯ อริยานํเยว วเสเนตฺถ จตุกฺกสฺส อุทฺธฏตฺตา ลพฺภมานาปิ ปุถุชฺชนา น อุทฺธฏาฯ

สิกฺขาโกฏฺฐาโสติ สิกฺขิตพฺพภาโคฯ ปชฺชติ สิกฺขา เอเตนาติ สิกฺขาปทํ, สิกฺขาย อธิคมุปาโยติฯ อาคตาเยว, ตสฺมา ตตฺถ อาคตนเยเนว เวทิตพฺพาติ อธิปฺปาโยฯ

อภพฺพฏฺฐานาทิปญฺจกวณฺณนา

[316] เทสนาสีสเมวาติ เทสนาปเทโส เอว, ตสฺมา โสตาปนฺนาทโยปิ อภพฺพาฯ ยทิ เอวํ กสฺมา ตถา เทสนาติ อาห ‘‘ปุถุชฺชนขีณาสวาน’’นฺติอาทิฯ

ญาติพฺยสเน เยสํ ญาตีนํ วินาโส, เตสํ หิตสุขํ วิทฺธํเสติ, ตสฺมา พฺยสตีติ พฺยสนํฯ โภคพฺยสเนปิ เอเสว นโยฯ โรคพฺยสนาทีสุ ปน ‘‘ยสฺส โรโค’’ติอาทินา โยเชตพฺพํฯ เนว อกุสลานิ อสํกิลิฏฺฐสภาวตฺตาฯ น ติลกฺขณาหตานิ อภาวธมฺมตฺตาฯ อิตรํ ปน วุตฺตวิปริยายโต อกุสลํ, ติลกฺขณาหตญฺจฯ

คุเณหิ สมิทฺธภาวา สมฺปทาฯ

วตฺถุสนฺทสฺสนาติ ยสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ ตสฺส อาปตฺติ, ตสฺส สรูปโต ทสฺสนาฯ อาปตฺติสนฺทสฺสนาติ ยํ อาปตฺติํ โส อาปนฺโน, ตสฺสา ทสฺสนาฯ สํวาสปฏิกฺเขโปติ อุโปสถปวารณาทิสํวาสสฺส ปฏิกฺขิปนํ อกรณํฯ สามีจิปฏิกฺเขโป อภิวาทนาทิสามีจิกิริยาย อกรณํฯ โจทยมาเนนาติ โจเทนฺเตนฯ จุทิตกสฺส กาโลติ จุทิตกสฺส ปุคฺคลสฺส โจเทตพฺพกาโลฯ ปุคฺคลนฺติ โจเทตพฺพํ ปุคฺคลํฯ อุปปริกฺขิตฺวาติ ‘‘อยํ จุทิตกลกฺขเณ ติฏฺฐติ, น ติฏฺฐตี’’ติ วีมํสิตฺวาฯ อยสํ อาโรเปติ ‘‘อิเม มํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺตา อนยพฺยสนํ อาปาเทนฺตี’’ติ ภิกฺขูนํ อยสํ อุปฺปาเทติฯ

ปธานิยงฺคปญฺจกวณฺณนา

[317] ปทหตีติ ปทหโน; ภาวนํ อนุยุตฺโต โยคี, ตสฺส ภาโว ภาวนานุโยโค ปทหนภาโวฯ ปธานํ อสฺส อตฺถีติ ปธานิโก, ก-การสฺส ย-การํ กตฺวา ‘‘ปธานิโย’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘อภินีหารโต ปฏฺฐาย อาคตตฺตา’’ติ วุตฺตตฺตา ปจฺเจกโพธิสตฺตสาวกโพธิสตฺตานมฺปิ ปณิธานโต ปภุติ อาคตา สทฺธา อาคมนสทฺธา เอว, อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน ปน ‘‘สพฺพญฺญุโพธิสตฺตาน’’นฺติ วุตฺตํฯ อธิคมโต สมุทาคตตฺตา อคฺคมคฺคผลสมฺปยุตฺตาปิ อธิคมนสทฺธา นาม, ยา โสตาปนฺนสฺส องฺคภาเวน วุตฺตาฯ อจลภาเวนาติ ปฏิปกฺเขน อนภิภวนียตฺตา นิจฺจลภาเวนฯ โอกปฺปนนฺติ โอกฺกนฺติตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา อธิมุจฺจนํฯ ปสาทุปฺปตฺติ ปสาทนีเย วตฺถุสฺมิํ ปสีทนเมวฯ สุปฺปฏิวิทฺธนฺติ สุฏฺฐุ ปฏิวิทฺธํ, ยถา เตน ปฏิเวเธน สพฺพญฺญุตญฺญาณํ หตฺถคตํ อโหสิ, ตถา ปฏิวิทฺธํฯ ยสฺส พุทฺธสุพุทฺธตาย สทฺธา อจลา อสมฺปเวธี, ตสฺส ธมฺมสุธมฺมตาย, สงฺฆสุปฺปฏิปนฺนตาย จ สทฺธา น ตถาติ อฏฺฐานเมตํ อนวกาโสฯ เตนาห ภควา ‘‘โย, ภิกฺขเว, พุทฺเธ ปสนฺโน, ธมฺเม โส ปสนฺโน, สงฺเฆ โส ปสนฺโน’’ติอาทิฯ ปธานวีริยํ อิชฺฌติ ‘‘อทฺธา อิมาย ปฏิปทาย ชรามรณโต มุจฺจิสฺสามี’’ติ สกฺกจฺจํ ปทหนโตฯ

อปฺป-สทฺโท อภาวตฺโถ ‘‘อปฺป-สทฺทสฺส…เป.… โข ปนา’’ติอาทีสุ วิยาติ อาห ‘‘อโรโค’’ติฯ สมเวปากินิยาติ ยถาภุตฺตํ อาหารํ สมากาเรเนว ปจฺจนสีลายฯ ทฬฺหํ กตฺวา ปจฺจนฺตี หิ คหณี โฆรภาเวน ปิตฺตวิการาทิวเสน โรคํ ชเนติ, สิถิลํ กตฺวา ปจฺจนฺตี มนฺทภาเวน วาตวิการาทิวเสนฯ เตนาห ‘‘นาติสีตาย นาจฺจุณฺหายา’’ติฯ คหณีเตชสฺส มนฺทติกฺขตาวเสน สตฺตานํ ยถากฺกมํ สีตุณฺหสหคตาติ อาห ‘‘อติสีตคหณิโก’’ติอาทิฯ ยาถาวโต อจฺจยเทสนา อตฺตโน อาวิกรณํ นามาติ อาห ‘‘ยถาภูตํ อตฺตโน อคุณํ ปกาเสตา’’ติฯ อุทยตฺถคามินิยาติ สงฺขารานํ อุทยํ, วยญฺจ ปฏิวิชฺฌนฺติยาติ อยเมตฺถ อตฺโถติ อาห ‘‘อุทยญฺจา’’ติอาทิฯ ปริสุทฺธายาติ นิรุปกฺกิเลสายฯ นิพฺพิชฺฌิตุํ สมตฺถายาติ ตทงฺควเสน อวเสสํ ปชหิตุํ สมตฺถายฯ ตสฺส ตสฺส ทุกฺขสฺส ขยคามินิยาติ ยํ ทุกฺขํ อิมสฺมิํ ญาเณ อนธิคเต ปวตฺตารหํ, อธิคเต น ปวตฺตติ, ตํ สนฺธาย วทติฯ ตถา เหส โยคาวจโร ‘‘จูฬโสตาปนฺโน’’ติ วุจฺจติฯ