คนฺถการกิเลสานนฺติ จิตฺตสฺส พทฺธภาวกรานํ อุทฺธมฺภาคิยกิเลสานํ สพฺพโส อภาวา สมณสุขุมาโล นาม สมณภาเวน ปรมสุขุมาลภาวปฺปตฺติโตฯ

จตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ ปฐมภาณวารวณฺณนาฯ

ปญฺจกวณฺณนา

[315] สจฺเจสุ วิย อริยสจฺจานิ ขนฺเธสุ อุปาทานกฺขนฺธา อนฺโตคธาติ ขนฺเธสุ โลกิยโลกุตฺตรวเสน วิภาคํ ทสฺเสตฺวา อิตเรสุ ตทภาวโต ‘‘อุปาทานกฺขนฺธา โลกิยา วา’’ติ อาหฯ

คนฺตพฺพาติ อุปปชฺชิตพฺพาฯ ยถา หิ กมฺมภโว ปรมตฺถโต อสติปิ การเก ปจฺจยสามคฺคิยา สิทฺโธ ‘‘ตํสมงฺคินา สนฺตานลกฺขเณน สตฺเตน กโต’’ติ โวหรียติ, เอวํ อุปปตฺติภวลกฺขณา คติโย ปรมตฺถโต อสติปิ คมเก ตํตํกมฺมวเสน เยหิ ตานิ กมฺมานิ ‘‘กตานี’’ติ วุจฺจนฺติ, เตหิ ‘‘คนฺตพฺพา’’ติ โวหรียนฺติฯ ยสฺส อุปฺปชฺชติ, ตํ พฺรูหนฺโต เอว อุปฺปชฺชตีติ อโย, สุขํฯ นตฺถิ เอตฺถ อโยติ นิรโยฯ ตโต เอว อสฺสาเทตพฺพเมตฺถ นตฺถีติ ‘‘นิรสฺสาโท’’ติ อาหฯ อวีจิอาทิโอกาเสปิ นิรยสทฺโท นิรุฬฺโหติ อาห ‘‘สโหกาเสน ขนฺธา กถิตา’’ติฯ สูริยวิมานาทิ โอกาสวิเสเสปิ โลเก เทว-สทฺโท นิรุฬฺโหติ อาห ‘‘จตุตฺเถ โอกาโสปี’’ติฯ

อาวาเสติ วิสเย ภุมฺมํฯ เปโต วา อชคโร วา หุตฺวา นิพฺพตฺตติ ลคฺคจิตฺตตาย, หีนชฺฌาสยตาย จฯ เตหิ เตหิ การเณหิ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา ยถา อญฺเญ น ลภนฺติ, เอวํ กโรติ อตฺตโน วิสมนิสฺสิตตาย, พลวนิสฺสิตตาย จฯ วณฺณมจฺฉริเยน อตฺตโน เอว วณฺณํ วณฺเณติ, ปเรสํ วณฺโณ ‘‘กิํ วณฺโณ เอโส’’ติ ตํ ตํ โทสํ วทติฯ ปฏิเวธธมฺโม อริยานํเยว โหติ, เต จ ตํ น มจฺฉรายนฺติ มจฺฉริยสฺส สพฺพโส ปหีนตฺตาติ ตสฺส อสมฺภโว เอวาติ อาห ‘‘ปริยตฺติธมฺเม’’ติอาทิฯ ‘‘อยํ อิมํ ธมฺมํ อุคฺคเหตฺวา อญฺญถา อตฺถํ วิปริวตฺเตตฺวา นสฺเสสฺสตี’’ติ ธมฺมานุคฺคเหน น เทติฯ