อตฺตนฺตปาทิจตุกฺกวณฺณนา

[314] เตสุ อเจลโกติ นิทสฺสนมตฺตํ ฉนฺนปริพฺพาชกานมฺปิ อตฺตกิลมถํ อนุยุตฺตานํ ลพฺภนโตฯ

น สีลาทิสมฺปนฺโนติ สีลาทีหิ คุเณหิ อปริปุณฺโณฯ

ตโมติ อปฺปกาสภาเวน ตโมภูโตฯ เตนาห ‘‘อนฺธการภูโต’’ติ, อนฺธการํ วิย ภูโต ชาโต อปฺปกาสภาเวน, อนฺธการตฺตํ วา ปตฺโตติ อตฺโถฯ ตมเมวาติ วุตฺตลกฺขณํ ตมเมวฯ ปรํ ปรโต อยนํ คติ นิฏฺฐาติ อตฺโถฯ ‘‘นีเจ…เป.… นิพฺพตฺติตฺวา’’ติ เอเตน ตสฺส ตมภาวํ ทสฺเสติ, ‘‘ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปริปูเรตี’’ติ เอเตน ตมปรายนภาวํ อปฺปกาสภาวาปตฺติโตฯ ตถาวิโธ หุตฺวาติ นีเจ…เป.… นิพฺพตฺเตตฺวาฯ ‘‘ตีณิ สุจริตานิ ปริปูเรตี’’ติ เอเตน ตสฺส โชติปรายนภาวํ ทสฺเสติ ปกาสภาวาปตฺติโตฯ อิตรทฺวเย วุตฺตนยานุสาเรน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

ม-กาโร ปทสนฺธิมตฺตํ ‘‘อญฺญมญฺญ’’นฺติอาทีสุ (สุ. นิ. 605) วิยฯ จตูหิ วาเตหีติ จตูหิ ทิสาหิ อุฏฺฐิตวาเตหิฯ ปรปฺปวาเทหีติ ปเรสํ ทิฏฺฐิคติกานํ วาเทหิฯ ‘‘อกมฺปิโย’’ติ วตฺวา ตตฺถ การณมาห ‘‘อจลสทฺธายา’’ติ, มคฺเคนาคตสทฺธายฯ ปตนุภูตตฺตาติ เอตฺถ ทฺวีหิ การเณหิ ปตนุภาโว เวทิตพฺโพ อธิจฺจุปฺปตฺติยา, ปริยุฏฺฐานมนฺทตาย จฯ สกทาคามิสฺส หิ วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺส วิย กิเลสา อภิณฺหํ น อุปฺปชฺชนฺติ, กทาจิ กรหจิ อุปฺปชฺชนฺติฯ อุปฺปชฺชมานา จ วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺส วิย มทฺทนฺตา อภิภวนฺตา น อุปฺปชฺชนฺติ, ทฺวีหิ ปน มคฺเคหิ ปหีนตฺตา มนฺทา มนฺทา ตนุกาการา อุปฺปชฺชนฺติฯ อิติ กิเลสานํ ปตนุภาเวน คุณโสภาย คุณโสรจฺเจน สกทาคามี สมณปทุโม นามฯ ราคโทสานํ อภาวาติ คุณวิกาสวิพนฺธานํ สพฺพโส ราคโทสานํ อภาเวนฯ ขิปฺปเมว ปุปฺผิสฺสตีติ อคฺคมคฺควิกสเนน นจิรสฺเสว อนวเสสคุณโสภาปาริปูริยา ปุปฺผิสฺสติฯ ตสฺมา อนาคามี สมณปุณฺฑรีโก นามฯ ‘‘ปุณฺฑรีก’’นฺติ หิ รตฺตกมลํ วุจฺจติฯ ตํ กิร ลหุํ ปุปฺผิสฺสติฯ ‘ปทุม’นฺติ เสตกมลํ, ตํ จิเรน ปุปฺผิสฺสตี’’ติ วทนฺติฯ

คนฺถการกิเลสานนฺติ จิตฺตสฺส พทฺธภาวกรานํ อุทฺธมฺภาคิยกิเลสานํ สพฺพโส อภาวา สมณสุขุมาโล นาม สมณภาเวน ปรมสุขุมาลภาวปฺปตฺติโตฯ

จตุกฺกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ ปฐมภาณวารวณฺณนาฯ

ปญฺจกวณฺณนา

[315] สจฺเจสุ วิย อริยสจฺจานิ ขนฺเธสุ อุปาทานกฺขนฺธา อนฺโตคธาติ ขนฺเธสุ โลกิยโลกุตฺตรวเสน วิภาคํ ทสฺเสตฺวา อิตเรสุ ตทภาวโต ‘‘อุปาทานกฺขนฺธา โลกิยา วา’’ติ อาหฯ

คนฺตพฺพาติ อุปปชฺชิตพฺพาฯ ยถา หิ กมฺมภโว ปรมตฺถโต อสติปิ การเก ปจฺจยสามคฺคิยา สิทฺโธ ‘‘ตํสมงฺคินา สนฺตานลกฺขเณน สตฺเตน กโต’’ติ โวหรียติ, เอวํ อุปปตฺติภวลกฺขณา คติโย ปรมตฺถโต อสติปิ คมเก ตํตํกมฺมวเสน เยหิ ตานิ กมฺมานิ ‘‘กตานี’’ติ วุจฺจนฺติ, เตหิ ‘‘คนฺตพฺพา’’ติ โวหรียนฺติฯ ยสฺส อุปฺปชฺชติ, ตํ พฺรูหนฺโต เอว อุปฺปชฺชตีติ อโย, สุขํฯ นตฺถิ เอตฺถ อโยติ นิรโยฯ ตโต เอว อสฺสาเทตพฺพเมตฺถ นตฺถีติ ‘‘นิรสฺสาโท’’ติ อาหฯ อวีจิอาทิโอกาเสปิ นิรยสทฺโท นิรุฬฺโหติ อาห ‘‘สโหกาเสน ขนฺธา กถิตา’’ติฯ สูริยวิมานาทิ โอกาสวิเสเสปิ โลเก เทว-สทฺโท นิรุฬฺโหติ อาห ‘‘จตุตฺเถ โอกาโสปี’’ติฯ

อาวาเสติ วิสเย ภุมฺมํฯ เปโต วา อชคโร วา หุตฺวา นิพฺพตฺตติ ลคฺคจิตฺตตาย, หีนชฺฌาสยตาย จฯ เตหิ เตหิ การเณหิ อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา ยถา อญฺเญ น ลภนฺติ, เอวํ กโรติ อตฺตโน วิสมนิสฺสิตตาย, พลวนิสฺสิตตาย จฯ วณฺณมจฺฉริเยน อตฺตโน เอว วณฺณํ วณฺเณติ, ปเรสํ วณฺโณ ‘‘กิํ วณฺโณ เอโส’’ติ ตํ ตํ โทสํ วทติฯ ปฏิเวธธมฺโม อริยานํเยว โหติ, เต จ ตํ น มจฺฉรายนฺติ มจฺฉริยสฺส สพฺพโส ปหีนตฺตาติ ตสฺส อสมฺภโว เอวาติ อาห ‘‘ปริยตฺติธมฺเม’’ติอาทิฯ ‘‘อยํ อิมํ ธมฺมํ อุคฺคเหตฺวา อญฺญถา อตฺถํ วิปริวตฺเตตฺวา นสฺเสสฺสตี’’ติ ธมฺมานุคฺคเหน น เทติฯ