ภุสํ , ทฬฺหญฺจ อารมฺมณํ อาทียติ เอเตหีติ อุปาทานานิฯ ยํ ปน เตสํ ตถาคหณํ, ตมฺปิ อตฺถโต อาทานเมวาติ อาห ‘‘อุปาทานานีติ อาทานคฺคหณานี’’ติฯ คหณฏฺเฐนาติ กามนวเสน ทฬฺหํ คหณฏฺเฐนฯ ปุน คหณฏฺเฐนาติ มิจฺฉาภินิวิสนวเสน ทฬฺหํ คหณฏฺเฐนฯ อิมินาติ อิมินา สีลวตาทินาฯ สุทฺธีติ สํสารสุทฺธิฯ เอเตนาติ เอเตน ทิฏฺฐิคาเหนฯ ‘‘อตฺตา’’ติ ปญฺญาเปนฺโต วทติ เจว อภินิเวสนวเสน อุปาทิยติ จฯ

ยวนฺติ ตาหิ สตฺตา อมิสฺสิตาปิ สมานชาติตาย มิสฺสิตา วิย โหนฺตีติ โยนิโย, ตา ปน อตฺถโต อณฺฑาทิอุปฺปตฺติฏฺฐานวิสิฏฺฐา ขนฺธานํ ภาคโส ปวตฺติวิเสสาติ อาห ‘‘โยนิโยติ โกฏฺฐาสา’’ติฯ สยนสฺมินฺติ ปุปฺผสนฺถราทิสยนสฺมิํฯ ตตฺถ วา เต สยิตา ชายนฺตีติ สยนคฺคหณํฯ ตยิทํ มนุสฺสานํ, ภุมฺมเทวานญฺจ วเสน คเหตพฺพํฯ ปูติมจฺฉาทีสุ กิมโย นิพฺพตฺตนฺติฯ อุปปติตา วิยาติ อุปปชฺชวเสน ปติตา วิยฯ พาหิรปจฺจยนิรเปกฺขตาย วา อุปปตเน สาธุการิโน โอปปาติโน, เต เอว อิธ ‘‘โอปปาติกา’’ติ วุตฺตาฯ เทวมนุสฺเสสูติ เอตฺถ เย เทเว สนฺธาย เทวคฺคหณํ, เต ทสฺเสนฺโต ‘‘ภุมฺมเทเวสู’’ติ อาหฯ

อตฺตโน สติสมฺโมเสน อาหารปฺปโยเคน มรณโต ‘‘ปฐโม ขิฑฺฑาปโทสิกวเสนา’’ติ วุตฺตํฯ อตฺตโน ปรสฺส จ มโนปโทสวเสน มรณโต ‘‘ตติโย มโนปโทสิกวเสนา’’ติ วุตฺตํฯ เนว อตฺตสญฺเจตนาย มรนฺติ, น ปรสญฺเจตนาย เกวลํ ปุญฺญกฺขเยเนว มรณโต, ตสฺมา จตุตฺโถ…เป.… เวทิตพฺโพฯ

ทกฺขิณาวิสุทฺธาทิจตุกฺกวณฺณนา

[313] ทานสงฺขาตา ทกฺขิณา, น เทยฺยธมฺมสงฺขาตาฯ วิสุชฺฌนา มหาชุติกตา, สา ปน มหาผลตาย เวทิตพฺพาติ อาห ‘‘มหปฺผลา โหนฺตี’’ติฯ

อนริยานนฺติ อสาธูนํฯ เต ปน นิหีนาจารา โหนฺตีติ อาห ‘‘ลามกาน’’นฺติฯ โวหาราติ สพฺโพหารา อภิลาปา วา, อตฺถโต ตถาปวตฺตา เจตนาฯ เตนาห ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิฯ

อตฺตนฺตปาทิจตุกฺกวณฺณนา

[314] เตสุ อเจลโกติ นิทสฺสนมตฺตํ ฉนฺนปริพฺพาชกานมฺปิ อตฺตกิลมถํ อนุยุตฺตานํ ลพฺภนโตฯ

น สีลาทิสมฺปนฺโนติ สีลาทีหิ คุเณหิ อปริปุณฺโณฯ

ตโมติ อปฺปกาสภาเวน ตโมภูโตฯ เตนาห ‘‘อนฺธการภูโต’’ติ, อนฺธการํ วิย ภูโต ชาโต อปฺปกาสภาเวน, อนฺธการตฺตํ วา ปตฺโตติ อตฺโถฯ ตมเมวาติ วุตฺตลกฺขณํ ตมเมวฯ ปรํ ปรโต อยนํ คติ นิฏฺฐาติ อตฺโถฯ ‘‘นีเจ…เป.… นิพฺพตฺติตฺวา’’ติ เอเตน ตสฺส ตมภาวํ ทสฺเสติ, ‘‘ตีณิ ทุจฺจริตานิ ปริปูเรตี’’ติ เอเตน ตมปรายนภาวํ อปฺปกาสภาวาปตฺติโตฯ ตถาวิโธ หุตฺวาติ นีเจ…เป.… นิพฺพตฺเตตฺวาฯ ‘‘ตีณิ สุจริตานิ ปริปูเรตี’’ติ เอเตน ตสฺส โชติปรายนภาวํ ทสฺเสติ ปกาสภาวาปตฺติโตฯ อิตรทฺวเย วุตฺตนยานุสาเรน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

ม-กาโร ปทสนฺธิมตฺตํ ‘‘อญฺญมญฺญ’’นฺติอาทีสุ (สุ. นิ. 605) วิยฯ จตูหิ วาเตหีติ จตูหิ ทิสาหิ อุฏฺฐิตวาเตหิฯ ปรปฺปวาเทหีติ ปเรสํ ทิฏฺฐิคติกานํ วาเทหิฯ ‘‘อกมฺปิโย’’ติ วตฺวา ตตฺถ การณมาห ‘‘อจลสทฺธายา’’ติ, มคฺเคนาคตสทฺธายฯ ปตนุภูตตฺตาติ เอตฺถ ทฺวีหิ การเณหิ ปตนุภาโว เวทิตพฺโพ อธิจฺจุปฺปตฺติยา, ปริยุฏฺฐานมนฺทตาย จฯ สกทาคามิสฺส หิ วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺส วิย กิเลสา อภิณฺหํ น อุปฺปชฺชนฺติ, กทาจิ กรหจิ อุปฺปชฺชนฺติฯ อุปฺปชฺชมานา จ วฏฺฏานุสาริมหาชนสฺส วิย มทฺทนฺตา อภิภวนฺตา น อุปฺปชฺชนฺติ, ทฺวีหิ ปน มคฺเคหิ ปหีนตฺตา มนฺทา มนฺทา ตนุกาการา อุปฺปชฺชนฺติฯ อิติ กิเลสานํ ปตนุภาเวน คุณโสภาย คุณโสรจฺเจน สกทาคามี สมณปทุโม นามฯ ราคโทสานํ อภาวาติ คุณวิกาสวิพนฺธานํ สพฺพโส ราคโทสานํ อภาเวนฯ ขิปฺปเมว ปุปฺผิสฺสตีติ อคฺคมคฺควิกสเนน นจิรสฺเสว อนวเสสคุณโสภาปาริปูริยา ปุปฺผิสฺสติฯ ตสฺมา อนาคามี สมณปุณฺฑรีโก นามฯ ‘‘ปุณฺฑรีก’’นฺติ หิ รตฺตกมลํ วุจฺจติฯ ตํ กิร ลหุํ ปุปฺผิสฺสติฯ ‘ปทุม’นฺติ เสตกมลํ, ตํ จิเรน ปุปฺผิสฺสตี’’ติ วทนฺติฯ