ปริสุทฺธตจปฺปตฺตาทิกถาวณฺณนา

[70] ยมนํ สํยมนํ ยาโม, หิํสาทีนํ อกรณวเสน จตุพฺพิโธ ยาโมว จาตุยาโม, โส เอว สํวโร, เตน สํวุโต คุตฺตสพฺพทฺวาโร จาตุยามสํวรสํวุโตฯ เตนาห ‘‘จตุพฺพิเธน สํวเรน ปิหิโต’’ติฯ อติปาตนํ หิํสนนฺติ อาห ‘‘ปาณํ น หนตี’’ติฯ โลภจิตฺเตน ภาวิตํ สมฺภาวิตนฺติ กตฺวา ภาวิตํ นาม ปญฺจ กามคุณาฯ อยญฺจ เตสุ เตสํเยว สมุทาจาโร มคฺโคฏฺฐาปกํ วิยาติ อาห ‘‘เตสํ สญฺญายา’’ติฯ

เอตนฺติ อภิหรณํ, หีนาย อนาวตฺตนญฺจฯ เตนาห ‘‘โส อภิหรตีติ อาทิลกฺขณ’’นฺติฯ อภิหรตีติ อภิพุทฺธิํ เนติฯ เตนาห ‘‘อุปรูปริ วฑฺเฒตี’’ติฯ จกฺกวตฺตินาปิ ปพฺพชิตสฺส อภิวาทนาทิ กรียเตวาติ ปพฺพชฺชา เสฏฺฐา คุณวิเสสโยคโต, โทสวิรหิตโต จ, ยโต สา ปณฺฑิตปญฺญตฺตา วุตฺตาฯ คิหิภาโว ปน นิหีโน ตทุภยาภาวโตติ อาห ‘‘หีนาย คิหิภาวตฺถายา’’ติฯ

[71] ตจปฺปตฺตาติ ตจํ ปตฺตา, ตจสทิสา โหตีติ อตฺโถฯ

[74] ติตฺถิยานํ วเสนาติ ติตฺถิยานํ สมยวเสนฯ เนสนฺติ ติตฺถิยานํฯ ตนฺติ ทิพฺพจกฺขุํฯ สีลสมฺปทาติ สพฺพาการสมฺปนฺนํ จตุปาริสุทฺธิสีลํฯ ตจสารสมฺปตฺติโตติ ตจตโปชิคุจฺฉายาสารสมฺปตฺติโตฯ วิเสสภาวนฺติ วิเสสสภาวํฯ

อเจลกปาฬิมตฺตมฺปีติ อเจลกปาฬิอาคตตฺถมตฺตมฺปิ นตฺถิ, ตสฺมา มยํ อนสฺสาม วินฏฺฐาติ อตฺโถฯ อ-กาโร วา นิปาตมตฺตํ, นสฺสามาติ วินสฺสามฯ กุโต ปริสุทฺธปาฬีติ กุโต เอว อมฺเหสุ ปริสุทฺธปาฬิอาคตปฏิปตฺติฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ สุติวเสนาปีติ โสตปถาคมนมตฺเตนาปิ น ชานามฯ

นิคฺโรธสฺสปชฺฌายนวณฺณนา

[75] อสฺสาติ สนฺธานสฺส คหปติสฺสฯ กกฺขฬนฺติ ผรุสํฯ ทุราสทวจนนฺติ อวตฺตพฺพวจนํฯ ยสฺมา ผรุสวจนํ ยํ อุทฺทิสฺส ปยุตฺตํ, ตสฺมิํ ขมาปิเต ขมาปกสฺส ปฏิปากติกํ โหติ, ตสฺมา ‘‘อยํ มยี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

[76] โพธตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ, น อตฺตโน พุทฺธภาวโฆสนตฺถายฯ วาทตฺถายาติ ปรวาทภญฺชนวาทตฺถายฯ ราคาทิสมนตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ, น อนฺเตวาสิกมฺยตายฯ โอฆนิตฺถรณตฺถายาติ จตุโรฆนิตฺถรณตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ สพฺพโส โอรปาราติณฺณมาวหตฺตา เทสนายฯ สพฺพกิเลสปรินิพฺพานตฺถาย ธมฺมํ เทเสติ กิเลสานํ เลเสนปิ เทสนาย อปรามฏฺฐภาวโตฯ

พฺรหฺมจริยปริโยสานาทิวณฺณนา

[77] อิทํ สพฺพมฺปีติ สตฺตวสฺสโต ปฏฺฐาย ยาว ‘‘สตฺตาห’’นฺติ ปทํ, อิทํ สพฺพมฺปิ วจนํฯ อสโฐ ปน อมายาวี อุชุชาติโก ติกฺขปญฺโญ อุคฺฆฏิตญฺญูติ อธิปฺปาโยฯ โส หิ ตํมุหุตฺเตเนว อรหตฺตํ ปตฺตุํ สกฺขิสฺสตีติฯ วงฺกวงฺโกติ กายวงฺกาทีหิปิ วงฺเกหิ วงฺโก ชิมฺโห กุฏิโลฯ ‘‘สฐํ ปนาหํ อนุสาสิตุํ น สกฺโกมี’’ติ น อิทํ ภควา กิลาสุภาเวเนว วทติ, อถ โข ตสฺส อภาชนภาเวเนวฯ

[78] ปกติยา อาจริโยติ โย เอว ตุมฺหากํ อิโต ปุพฺเพ ปกติยา อาจริโย อโหสิ, โส เอว อิทานิปิ ปุพฺพาจิณฺณวเสน อาจริโย โหตุ, น มยํ ตุมฺเห อนฺเตวาสิเก กาตุกามาติ อธิปฺปาโยฯ น มยํ ตุมฺหากํ อุทฺเทเสน อตฺถิกา, ธมฺมตนฺติ เมว ปน ตุมฺเห ญาเปตุกามมฺหาติ อธิปฺปาโยฯ อาชีวโตติ ชีวิกาย วุตฺติโตฯ อกุสลาติ โกฏฺฐาสํ ปตฺตาติ อกุสลาติ ตํ ตํ โกฏฺฐาสตํเยว อุปคตาฯ กิเลสทรถสมฺปยุตฺตาติ กิเลสทรถสหิตา ตํสมฺพนฺธนโต ฯ ชาติชรามรณานํ หิตาติ ชาติชรามรณิยาฯ สํกิเลโส เอตฺถ อตฺถิ, สํกิเลเส วา นิยุตฺตาติ สํกิเลสิกาฯ โวทานํ วุจฺจติ วิสุทฺธิ, ตสฺส ปจฺจยภูตตฺตา โวทานิยาฯ ตถาภูตา เจเต โวทาเปนฺตีติ อาห ‘‘สตฺเต โวทาเปนฺตี’’ติฯ