‘‘อิทเมว สจฺจํ, โมฆมญฺญ’’นฺติ (ม. นิ. 187, 202, 427; 3.27, 29; อุทา. 55; มหานิ. 20; เนตฺติ. 58) เอวํ อตฺตนา อตฺตาภินิวิฏฺฐตาย สตา ทิฏฺฐิ สนฺทิฏฺฐิ, ตเมว ปรามสตีติ สนฺทิฏฺฐิปรามาสีฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘สยํ ทิฏฺฐิ สนฺทิฏฺฐี’’ติ วตฺถุวเสน อตฺโถ วุตฺโตฯ อา พาฬฺหํ วิย ธียตีติ อาธานนฺติ อาห ‘‘ทฬฺหํ สุฏฺฐุ ฐปิต’’นฺติฯ ยถาคหิตํ คาหํ ปฏินิสฺสชฺชนสีโล ปฏินิสฺสคฺคี, ตปฺปฏิกฺเขเปน ทุปฺปฏินิสฺสคฺคีฯ ปฏิเสธตฺโถ หิ อยํ ทุ-สทฺโท ยถา ‘‘ทุปฺปญฺโญ, (ม. นิ. 1.449) ทุสฺสีโล’’ติ (อ. นิ. 5.213; 10.75; ปารา. 195; ธ. ป. 308) จฯ

ปริสุทฺธปปฏิกปฺปตฺตกถาวณฺณนา

[64] อิธ นิคฺโรธ ตปสฺสีติ ยถานุกฺกนฺตํ ปุริมปาฬิํ นิคมนวเสน เอกเทเสน ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘เอวํ ภควา’’ติอาทิฯ คหิตลทฺธินฺติ ‘‘อเจลกาทิภาโว เสยฺโย, เตน จ สํสารสุทฺธิ โหตี’’ติ เอวํ คหิตลทฺธิํฯ รกฺขิตํ ตปนฺติ ตาย ลทฺธิยา สมาทิยิตฺวา รกฺขิตํ อเจลกวตาทิตปํฯ ‘‘สพฺพเมว สํกิลิฏฺฐ’’นฺติ อิมินา ยํ วกฺขติ ปริสุทฺธปาฬิวณฺณนายํ ‘‘ลูขตปสฺสิโน เจว ธุตงฺคธรสฺส จ วเสน โยชนา เวทิตพฺพา’’ติ (ที. นิ. อฏฺฐ. 3.64), ตสฺส ปริกปฺปิตรูปสฺส ลูขสฺส ตปสฺสิโนติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโยติ ทสฺเสติฯ ‘‘ปริสุทฺธปาฬิทสฺสนตฺถ’’นฺติ จ อิมินา ติตฺถิยานํ วเสน ปาฬิ เยเวตฺถ ลพฺภติ, น ปน ตทตฺโถติ ทสฺเสติฯ วุตฺตวิปกฺขวเสนาติ วุตฺตสฺส อตฺถสฺส ปฏิปกฺขวเสน, ปฏิกฺเขปวเสนาติ อตฺโถฯ ตสฺมิํ ฐาเนติ เหตุอตฺเถ ภุมฺมนฺติ ตสฺส เหตุอตฺเถน กรณวจเนน อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอวํ โส เตนา’’ติอาทิมาหฯ อุตฺตริ วายมมาโนติ ยถาสมาทินฺเนหิ ธุตธมฺเมหิ อปริตุฏฺโฐ, อปริโยสิตสงฺกปฺโป จ หุตฺวา อุปริ ภาวนานุโยควเสน สมฺมาวายามํ กโรนฺโตฯ

[69] อิโต ปรนฺติ อิโต ยถาวุตฺตนยโต ปรํฯ อคฺคภาวํ วา สารภาวํ วาติ ตโปชิคุจฺฉาย อคฺคภาวํ วา สารภาวํ วา อชานนฺโตฯ ‘‘อยเมวสฺส อคฺคภาโว สารภาโว’’ติ มญฺญมาโน ‘‘อคฺคปฺปตฺตา, สารปฺปตฺตา จา’’ติ อาหฯ

ปริสุทฺธตจปฺปตฺตาทิกถาวณฺณนา

[70] ยมนํ สํยมนํ ยาโม, หิํสาทีนํ อกรณวเสน จตุพฺพิโธ ยาโมว จาตุยาโม, โส เอว สํวโร, เตน สํวุโต คุตฺตสพฺพทฺวาโร จาตุยามสํวรสํวุโตฯ เตนาห ‘‘จตุพฺพิเธน สํวเรน ปิหิโต’’ติฯ อติปาตนํ หิํสนนฺติ อาห ‘‘ปาณํ น หนตี’’ติฯ โลภจิตฺเตน ภาวิตํ สมฺภาวิตนฺติ กตฺวา ภาวิตํ นาม ปญฺจ กามคุณาฯ อยญฺจ เตสุ เตสํเยว สมุทาจาโร มคฺโคฏฺฐาปกํ วิยาติ อาห ‘‘เตสํ สญฺญายา’’ติฯ

เอตนฺติ อภิหรณํ, หีนาย อนาวตฺตนญฺจฯ เตนาห ‘‘โส อภิหรตีติ อาทิลกฺขณ’’นฺติฯ อภิหรตีติ อภิพุทฺธิํ เนติฯ เตนาห ‘‘อุปรูปริ วฑฺเฒตี’’ติฯ จกฺกวตฺตินาปิ ปพฺพชิตสฺส อภิวาทนาทิ กรียเตวาติ ปพฺพชฺชา เสฏฺฐา คุณวิเสสโยคโต, โทสวิรหิตโต จ, ยโต สา ปณฺฑิตปญฺญตฺตา วุตฺตาฯ คิหิภาโว ปน นิหีโน ตทุภยาภาวโตติ อาห ‘‘หีนาย คิหิภาวตฺถายา’’ติฯ

[71] ตจปฺปตฺตาติ ตจํ ปตฺตา, ตจสทิสา โหตีติ อตฺโถฯ

[74] ติตฺถิยานํ วเสนาติ ติตฺถิยานํ สมยวเสนฯ เนสนฺติ ติตฺถิยานํฯ ตนฺติ ทิพฺพจกฺขุํฯ สีลสมฺปทาติ สพฺพาการสมฺปนฺนํ จตุปาริสุทฺธิสีลํฯ ตจสารสมฺปตฺติโตติ ตจตโปชิคุจฺฉายาสารสมฺปตฺติโตฯ วิเสสภาวนฺติ วิเสสสภาวํฯ

อเจลกปาฬิมตฺตมฺปีติ อเจลกปาฬิอาคตตฺถมตฺตมฺปิ นตฺถิ, ตสฺมา มยํ อนสฺสาม วินฏฺฐาติ อตฺโถฯ อ-กาโร วา นิปาตมตฺตํ, นสฺสามาติ วินสฺสามฯ กุโต ปริสุทฺธปาฬีติ กุโต เอว อมฺเหสุ ปริสุทฺธปาฬิอาคตปฏิปตฺติฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ สุติวเสนาปีติ โสตปถาคมนมตฺเตนาปิ น ชานามฯ