‘‘ปูเรตฺวา’’ติ วา อิทํ ‘‘อชฺฌาสยํ อาทิพฺรหฺมจริย’’นฺติ เอตฺถ ปาฐเสโสติ วทนฺติฯ ‘‘อชฺฌาสยํ อาทิพฺรหฺมจริยํ ปฏิชานนฺติ อสฺสาสปฺปตฺตา’’ติ เอวํ วา เอตฺถ โยชนาฯ

ตโปชิคุจฺฉาวาทวณฺณนา

[55] ปกตา หุตฺวา วิจฺฉินฺนา วิปฺปกตาติ อาห ‘‘อนิฏฺฐิตาว หุตฺวา ฐิตา’’ติฯ

[56] วีริเยน ปาปชิคุจฺฉนวาโทติ ลูขปฏิปตฺติสาธเนน วีริเยน อตฺตตณฺหาวิโนทนวเสน ปาปกสฺส ชิคุจฺฉนวาโทฯ ชิคุจฺฉตีติ ชิคุจฺโฉ, ตพฺภาโว เชคุจฺฉํ, อธิกํ เชคุจฺฉํ อธิเชคุจฺฉํ, อติวิย ปาปชิคุจฺฉนํ, ตสฺมิํ อธิเชคุจฺเฉฯ กายทฬฺหีพหุลํ ตปตีติ ตโป, อตฺตกิลมถานุโยควเสน ปวตฺตํ วีริยํ, เตน กายทฬฺหีพหุลตานิมิตฺตสฺส ปาปสฺส ชิคุจฺฉนํ, วิรชฺชนมฺปิ ตโปชิคุจฺฉาติ อาห ‘‘วีริเยน ปาปชิคุจฺฉา’’ติฯ ฆาสจฺฉาทนเสนาสนตณฺหาวิโนทนมุเขน อตฺตสฺเนหวิรชฺชนนฺติ อตฺโถฯ อุปริ วุจฺจมาเนสุ นานากาเรสุ อเจลกาทิวเตสุ เอกชฺฌํ สมาทินฺนานํ ปริโสธนเมเวตฺถ ปาริปูรณํ , น สพฺเพสํ อนวเสสโต สมาทานํ ตสฺส อสมฺภวโตติ อาห ‘‘ปริปุณฺณาติ ปริสุทฺธา’’ติฯ ปริโสธนญฺจ เนสํ สกสมยสิทฺเธน นเยน ปฏิปชฺชนเมวฯ วิปริยาเยน อปริสุทฺธตา เวทิตพฺพาฯ

[57] ‘‘เอกํ ปญฺหมฺปิ น กเถตี’’ติ ปฐมํ อตฺตนา ปุจฺฉิตปญฺหสฺส อกถิตตฺตา วุตฺตํฯ

ตปนิสฺสิตโกติ อตฺตกิลมถานุโยคสงฺขาตํ ตปํ นิสฺสาย สมาทาย วตฺตนโกฯ สีหนาเทติ สีหนาทสุตฺตวณฺณนายํฯ ยสฺมา ตตฺถ วิตฺถาริตนเยน เวทิตพฺพานิ, ตสฺมา ตสฺสา อตฺถปฺปกาสนาย วุตฺตนเยนปิ เวทิตพฺพานิฯ

อุปกฺกิเลสวณฺณนา

[58] ‘‘สมฺมา อาทิยตี’’ติ วตฺวา สมฺมา อาทิยนญฺจสฺส ทฬฺหคฺคาโห เอวาติ อาห ‘‘ทฬฺหํ คณฺหาตี’’ติฯ ‘‘สาสนาวจเรนาปิ ทีเปตพฺพ’’นฺติ วตฺวา ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอกจฺโจ หี’’ติอาทิ วุตฺตํ, เตน ธุตงฺคธรตามตฺเตน อตฺตมนตา, ปริปุณฺณสงฺกปฺปตา สมฺมาปฏิปตฺติยา อุปกฺกิเลโสติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติ, น ยถาวุตฺตตปสมาทานธุตงฺคธรตานํ สติปิ อนิยฺยานิกตฺเต สทิสตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

‘‘ทุวิธสฺสาปีติ ‘อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป’ติ จ เอวํ อุปกฺกิเลสเภเทน วุตฺตสฺส ทุวิธสฺสาปิ ตปสฺสิโน’’ติ เกจิฯ ยสฺมา ปน อฏฺฐกถายํ สาสนิกวเสนาปิ อตฺโถ ทีปิโต, ตสฺมา พาหิรกสฺส, สาสนิกสฺส จาติ เอวํ ทุวิธสฺสาปิ ตปสฺสิโนติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ตถา เจว หิ อุปริปิ อตฺถวณฺณนํ วกฺขตีติฯ เอตฺตาวตาติ ยทิทํ ‘‘โก อญฺโญ มยา สทิโส’’ติ เอวํ อติมานสฺส, อนิฏฺฐิตกิจฺจสฺเสว จ ‘‘อลเมตฺตาวตา’’ติ เอวํ อติมานสฺส จ อุปฺปาทนํ, เอตฺตาวตาฯ

อุกฺกํสตีติ อุกฺกฏฺฐํ กโรติฯ อุกฺขิปตีติ อญฺเญสํ อุปริ ขิปติ, ปคฺคณฺหาตีติ อตฺโถฯ ปรํ สํหาเรตีติ ปรํ สํหรํ นิหีนํ กโรติฯ อวกฺขิปตีติ อโธ ขิปติ, อวมญฺญตีติ อตฺโถฯ

มานมทกรเณนาติ มานสงฺขาตสฺส มทสฺส กรเณน อุปฺปาทเนนฯ มุจฺฉิโต โหตีติ มุจฺฉาปนฺโน โหติ, สา ปน มุจฺฉาปตฺติ อภิชฺฌาสีลพฺพตปรามาสกายคนฺเถหิ คธิตจิตฺตตา, ตตฺถ จ อติลคฺคภาโวติ อาห ‘‘คธิโต อชฺโฌสนฺโน’’ติฯ ปมชฺชนญฺเจตฺถ ปมชฺชนเมวาติ อาห ‘‘ปมาทมาปชฺชตี’’ติฯ เกวลํ ธุตงฺคสุทฺธิโก หุตฺวา กมฺมฏฺฐานํ อนนุยุญฺชนฺโต ตาย เอว ธุตงฺคสุทฺธิกตาย อตฺตุกฺกํสนาทิวเสน ปวตฺเตยฺยาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สาสเน’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ธุตงฺคเมว…เป.… ปจฺเจตี’’ติฯ

[59] เตเยว ปจฺจยาฯ สุฏฺฐุ กตฺวา ปฏิสงฺขริตฺวา ลทฺธาติ อาทรคารวโยเคน สกฺกจฺจํ อภิสงฺขริตฺวา ทานวเสน อุปนยวเสน ลทฺธาฯ วณฺณภณนนฺติ คุณกิตฺตนํฯ อสฺสาติ ตปสฺสิโนฯ

[60] โวทาสนฺติ พฺยาสนํ, วิภชฺชนนฺติ อตฺโถฯ ตํ ปเนตฺถ วิภชฺชนํ ทฺวิธา อิจฺฉิตนฺติ อาห ‘‘ทฺเวภาคํ อาปชฺชตี’’ติฯ