เมนู

เอกกวณฺณนา

[303] สมคฺเคหิ ภาสิตพฺพนฺติ อญฺญมญฺญํ สมคฺเคหิ หุตฺวา ภาสิตพฺพํ, สชฺฌายิตพฺพญฺเจว วณฺเณตพฺพญฺจาติ อตฺโถฯ ยถา ปน สมคฺเคหิ สงฺคายนํ โหติ, ตมฺปิ ทสฺเสตุํ ‘‘เอกวจเนหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอกวจเนหีติ วิโรธาภาเวน สมานวจเนหิฯ เตนาห ‘‘อวิรุทฺธวจเนหี’’ติอาทิฯ สามคฺคิรสํ ทสฺเสตุกาโมติ ยสฺมิํ ธมฺเม สงฺคายเน สามคฺคิรสานุภวนํ อิจฺฉิตํ เทสนากุสลตาย, ตตฺถ เอกกทุกติกาทิวเสน พหุธา สามคฺคิรสํ ทสฺเสตุกาโมฯ สพฺเพ สตฺตาติ อนวเสสา สตฺตา , เต ปน ภวเภทโต สงฺเขเปเนว ภินฺทิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘กามภวาทีสู’’ติอาทิมาหฯ พฺยธิกรณานมฺปิ พาหิรตฺถสมาโส โหติ ยถา ‘‘อุรสิโลโม’’ติ อาห ‘‘อาหารโต ฐิติ เอเตสนฺติ อาหารฏฺฐิติกา’’ติฯ ติฏฺฐติ เอเตนาติ ฐิติ, อาหาโร ฐิติ เอเตสนฺติ อาหารฏฺฐิติกาติ เอวํ วา เอตฺถ สมาสวิคฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อาหารฏฺฐิติกาติ ปจฺจยฏฺฐิติกา, ปจฺจยายตฺตวุตฺติกาติ อตฺโถฯ ปจฺจยตฺโถ เหตฺถ อาหาร-สทฺโท ‘‘อยํ อาหาโร อนุปฺปนฺนสฺส วา กามจฺฉนฺทสฺสอุปฺปาทายา’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 5.183, 232) วิยฯ เอวญฺหิ ‘‘สพฺเพ สตฺตา’’ติ อิมินา อสญฺญสตฺตาปิ ปริคฺคหิตา โหนฺติฯ สา ปนายํ อาหารฏฺฐิติกตา นิปฺปริยายโต สงฺขารธมฺโม, น สตฺตธมฺโมฯ เตเนวาหุ อฏฺฐกถาจริยา ‘‘สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกาติ อาคตฏฺฐาเน สงฺขารโลโก เวทิตพฺโพ’’ติ (วิสุทฺธิ. 1.136; ปารา. อฏฺฐ. เวรญฺชกณฺฑวณฺณนา; อุทา. อฏฺฐ. 30; จูฬนิ. อฏฺฐ. 65; อุทา. อฏฺฐ. 186) ยทิ เอวํ ‘‘สพฺเพ สตฺตา’’ติ อิทํ กถนฺติ? ปุคฺคลาธิฏฺฐานา เทสนาติ นายํ โทโสฯ ยถาห ภควา ‘‘เอกธมฺเม ภิกฺขเว ภิกฺขุ สมฺมา นิพฺพินฺทมาโน สมฺมา วิรชฺชมาโน สมฺมา วิมุจฺจมาโน สมฺมา ปริยนฺตทสฺสาวี สมฺมตฺตํ อภิสเมจฺจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหติ, กตมสฺมิํ เอกธมฺเม? สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา’’ติ (อ. นิ. 10.27) เอโก ธมฺโมติ ‘‘สพฺเพ สตฺตา อาหารฏฺฐิติกา’’ติ ยฺวายํ ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย กถาย สพฺเพสํ สงฺขารานํ ปจฺจยายตฺตวุตฺติตาย อาหารปริยาเยน สามญฺญโต ปจฺจยธมฺโม วุตฺโต, อยํ อาหาโร นาม เอโก ธมฺโมฯ ยาถาวโต ญตฺวาติ ยถาสภาวโต อภิสมฺพุชฺฌิตฺวาฯ สมฺมทกฺขาโตติ เตเนว อภิสมฺพุทฺธากาเรน สมฺมเทว เทสิโตฯ

โจทโก วุตฺตมฺปิ อตฺถํ ยาถาวโต อปฺปฏิปชฺชมาโน เนยฺยตฺถํ สุตฺตปทํ นีตตฺถโต ทหนฺโต ‘‘สพฺเพ สตฺตา’’ติ วจนมตฺเต ฐตฺวา ‘‘นนุ จา’’ติอาทินา โจเทติฯ อาจริโย อวิปรีตํ ตตฺถ ยถาธิปฺเปตมตฺถํ ปเวเทนฺโต ‘‘น วิรุชฺฌตี’’ติ วตฺวา ‘‘เตสญฺหิ ฌานํ อาหาโร โหตี’’ติ อาหฯ ฌานนฺติ เอกโวการภวาวหํ สญฺญาย วิรชฺชนวเสน ปวตฺตํ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานํฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘อนาหารา’’ติ วจนํ อสญฺญภเว จตุนฺนํ อาหารานํ อภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ปจฺจยาหารสฺส อภาวโตฯ