จตุฐานาทิวณฺณนา

[246] ‘‘ปาปกมฺมํ กโรตี’’ติ กสฺมา อยํ อุทฺเทสนิทฺเทโส ปวตฺโตติ อนฺโตลีนโจทนํ สนฺธาย ‘‘อิทํ ภควา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สุกฺกปกฺขวเสน หิ อุทฺเทโส กโต, กณฺหปกฺขวเสน จ นิทฺเทโส อารทฺโธฯ การเกติ ปาปกมฺมสฺส การเกฯ อการโก ปากโฏ โหติ ยถา ปฏิปชฺชนฺโต ปาปํ กโรติ นาม, ตถา อปฺปฏิปชฺชนโตฯ สํกิเลสธมฺมวิวชฺชนปุพฺพกํ โวทานธมฺมปฏิปตฺติอาจิกฺขนํ อิธ เทสนาโกสลฺลํฯ ปฐมตรํ การกํ ทสฺเสนฺโต อาห ยถา ‘‘วามํ มุญฺจ ทกฺขิณํ คณฺหา’’ติ (ธ. ส. อฏฺฐ. 498) ตถา หิ ภควา อฏฺฐติํส มงฺคลานิ ทสฺเสนฺโต ‘‘อเสวนา จ พาลาน’’นฺติ (ขุ. ปา. 5.3; สุ. นิ. 262) วตฺวา ‘‘ปณฺฑิตานญฺจ เสวนา’’ติ (ขุ. ปา. 5.3; สุ. นิ. 262) อโวจฯ ฉนฺทาคตินฺติ เอตฺถ สนฺธิวเสน สรโลโปติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ฉนฺเทน เปเมน อคติ’’นฺติฯ ฉนฺทาติ เหตุมฺหิ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘ฉนฺเทนา’’ติฯ ฉนฺท-สทฺโท เจตฺถ ตณฺหาปริยาโย, น กุสลจฺฉนฺทาทิปริยาโยติ อาห ‘‘เปเมนา’’ติฯ ปรปเทสูติ ‘‘โทสาคติํ คจฺฉนฺโต’’ติอาทีสุ วากฺเยสุฯ ‘‘เอเสว นโย’’ติ อิมินา ‘‘โทเสน โกเปนา’’ติ เอวมาทิ อตฺถวจนํ อติทิสติฯ มิตฺโตติ ทฬฺหมิตฺโต, สมฺภตฺโตติ อตฺโถฯ สนฺทิฏฺโฐติ ทิฏฺฐมตฺตสหาโยฯ ปกติเวรวเสนาติ ปกติยา อุปฺปนฺนเวรวเสน, จิรกาลานุพนฺธวิโรธวเสนาติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘ตงฺขณุปฺปนฺนโกธวเสน วา’’ติฯ ยํ วา ตํ วา อยุตฺตํ อการณํ วตฺวาฯ วิสเม โจราทิเก, วิสมานิ วา กายทุจฺจริตาทีนิ สมาทาย วตฺตเนน นิสฺสิโต วิสมนิสฺสิโตฯ

ฉนฺทาคติอาทีนิ น คจฺฉติ มคฺเคเนว จตุนฺนมฺปิ อคติคมนานํ ปหีนตฺตา, อคติคมนานีติ จ ตถาปวตฺตา อปายคมนียา อกุสลจิตฺตุปฺปาทา เวทิตพฺพา อคติ คจฺฉติ เอเตหีติฯ

ยสฺสติ เตน กิตฺตียตีติ ยโส, ถุติโฆโสฯ ยสฺสติ เตน ปุเรจรานุจรภาเวน ปริวารียตีติ ยโส, ปริวาโรติ อาห ‘‘กิตฺติยโสปิ ปริวารยโสปี’’ติฯ ปริหายตีติ ปุพฺเพ โย จ ยาวตเก ลพฺภติ, ตโต ปริโต หายติ ปริกฺขยํ คจฺฉติฯ