8. สิงฺคาลสุตฺตวณฺณนา

นิทานวณฺณนา

[242] ปากาเรน ปริกฺขิตฺตนฺติ ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ โคปุรฏฺฏาลกยุตฺตนฺติ ทฺวารปาสาเทน เจว ตตฺถ ตตฺถ ปาการมตฺถเก ปติฏฺฐาปิตอฏฺฏาลเกหิ จ ยุตฺตํฯ เวฬูหิ ปริกฺขิตฺตตฺตา, อพฺภนฺตเร ปุปฺผูปคผลูปครุกฺขสญฺฉนฺนตฺตา จ นีโลภาสํฯ ฉายูทกสมฺปตฺติยา, ภูมิภาคสมฺปตฺติยา จ มโนรมํฯ

กาฬกเวเสนาติ กลนฺทกรูเปนฯ นิวาปนฺติ โภชนํฯ ตนฺติ อุยฺยานํฯ

‘‘โข ปนา’’ติ วจนาลงฺการมตฺตเมตนฺติ เตน สมเยนาติ อตฺถวจนํ ยุตฺตํฯ คหปติ มหาสาโลติ คหปติภูโต มหาสาโร, ร-การสฺส ล-การํ กตฺวา อยํ นิทฺเทโสฯ วิภวสมฺปตฺติยา มหาสารปฺปตฺโต กุฏุมฺพิโกฯ ‘‘ปุตฺโต ปนสฺส อสฺสทฺโธ’’ติอาทิ อฏฺฐุปฺปตฺติโก ยํ สุตฺตนิกฺเขโปติ ตํ อฏฺฐุปฺปตฺติํ ทสฺเสตุํ อารทฺธํฯ กมฺมผลสทฺธาย อภาเวน อสฺสทฺโธฯ รตนตฺตเย ปสาทาภาเวน อปฺปสนฺโนฯ เอวมาหาติ เอวํ อิทานิ วุจฺจมานากาเรน วทติฯ

ยาวชีวํ อนุสฺสรณียา โหติ หิเตสิตาย วุตฺตา ปจฺฉิมา วาจาติ อธิปฺปาเยนฯ ปุถุทิสาติ วิสุํ วิสุํ ทิสา, ตา ปน อเนกาติ อาห ‘‘พหุทิสา’’ติฯ

[243] ‘‘น ตาว ปวิฏฺโฐ’’ติอาทีสุ วตฺตพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ น อิทาเนวาติ น อิมาย เอว เวลายฯ กิํ จรหีติ อาห ‘‘ปจฺจูสสมเยปี’’ติอาทิฯ คิหิวินยนฺติ คิหีนํ คหฏฺฐานํ วินยตนฺติภูตํ ‘‘คิหินา เอวํ วตฺติตพฺพ’’นฺติ คหฏฺฐาจารสฺส คหฏฺฐวตฺตสฺส อนวเสสโต อิมสฺมิํ สุตฺเต สวิเสสํ กตฺวา วุตฺตตฺตาฯ ตเถวาติ ยถา พุทฺธจกฺขุนา ทิฏฺฐํ, ตเถว ปสฺสิฯ นมสฺสติ วตฺตวเสน กตฺตพฺพนฺติ คเหตฺวา ฐิตตฺตาฯ

ฉทิสาทิวณฺณนา

[244] วจนํ สุตฺวาว จินฺเตสิ พุทฺธานุภาเวน อตฺตสมฺมาปณิธานนิมิตฺเตน ปุญฺญพเลน จ โจทิยมาโนฯ น กิร ตา เอตาติ ตา ฉ ทิสา เอตา อิทานิ มยา นมสฺสิยมานา ปุรตฺถิมาทิกา น โหนฺติ กิราติฯ นิปาตมตฺตนฺติ อนตฺถกภาวํ ตสฺส วทติฯ ปุจฺฉาปทนฺติ ปุจฺฉาวจนํฯ

ภควา คหปติปุตฺเตน นมสฺสิตพฺพา ฉ ทิสา ปุจฺฉิโต เทสนากุสลตาย อาทิโต เอว ตา อกเถตฺวา ตสฺส ตาว ปฏิปตฺติยา นํ ภาชนภูตํ กาตุํ วชฺชนียวชฺชนตฺถญฺเจว เสวิตพฺพเสวนตฺถญฺจ โอวาทํ เทนฺโต ‘‘ยโต โข คหปติปุตฺตา’’ติอาทินา เทสนํ อารภิฯ ตตฺถ กมฺมกิเลสาติ กมฺมภูตา สํกิเลสาฯ กิลิสฺสนฺตีติ กิลิฏฺฐา มลีนา วิย ฐิตา, อุปตาปิตา จ โหนฺตีติ อตฺโถฯ ตสฺมาติ กิลิสฺสนนิมิตฺตตฺตาฯ ยทิปิ สุราปานํ ปญฺจเวรภาเวน อุปาสเกหิ ปริวชฺชนียํ, ตสฺส ปน อปายมุขภาเวน ปรโต วตฺตุกามตาย ปาณาติปาตาทิเก เอว สนฺธาย ‘‘จตฺตาโร’’ติ วุตฺตํ, น ‘‘ปญฺจา’’ติฯ ‘‘วิสุํ อกมฺมปถภาวโต จา’’ติ อปเรฯ ‘‘สุราปานมฺปิ ‘สุราเมรยปานํ, ภิกฺขเว, อาเสวิตํ ภาวิตํ พหุลีกตํ นิรยสํวตฺตนิก’นฺติอาทิ (อ. นิ. 8.40) วจนโต วิสุํ กมฺมปถภาเวน อาคตํฯ ตถา หิ ตํ ทุจฺจริตกมฺมํ หุตฺวา ทุคฺคติคามิปิฏฺฐิวตฺตกภาเวน นิยต’’นฺติ เกจิ, เตสํ มเตน เอกาทส กมฺมปถา สิยุํ ฯ ตสฺมา ยถาวุตฺเตสฺเวว กมฺมปเถสุ อุปการกตฺตสภาคตฺตวเสน อนุปฺปเวโส ทฏฺฐพฺโพติ ‘‘วิสุํ อกมฺมปถภาวโต จา’’ติ สุวุตฺตเมตํฯ สุราปานสฺส โภคาปายมุขภาเวน วตฺตุกามตาย ‘‘จตฺตาโร’’ ตฺเวว อโวจฯ ติฏฺฐติ เอตฺถ ผลํ ตทายตฺตวุตฺติตายาติ ฐานํ, เหตูติ อาห ‘‘ฐาเนหีติ การเณหี’’ติฯ อเปนฺติ อปคจฺฉนฺติ, อเปติ วา เอเตหีติ อปายา, อปายานํ, อปายา เอว วา มุขานิ ทฺวารานีติ อปายมุขานิฯ วินาสมุขานีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

กิญฺจาปิ ‘‘อริยสาวกสฺสา’’ติ ปุพฺเพ สาธารณโต วุตฺตํ, วิเสสโต ปน ปฐมาย ภูมิยํ ฐิตสฺเสว วกฺขมานนโย ยุชฺชตีติ ‘‘โสติ โส โสตาปนฺโน’’ติ วุตฺตํฯ ปาปก-สทฺโท นิหีนปริยาโยติ ‘‘ลามเกหี’’ติ วุตฺตํฯ อปายทุกฺขํ, วฏฺฏทุกฺขญฺจ ปาเปนฺตีติ วา ปาปกา, เตหิ ปาปเกหิฯ ฉ ทิสา ปฏิจฺฉาเทนฺโตติ เตน เตน ภาเคน ทิสฺสนฺตีติ ‘‘ทิสา’’ติ สญฺญิเต ฉ ภาเค สตฺเต ยถา เตหิ สทฺธิํ อตฺตโน ฉิทฺทํ น โหติ, เอวํ ปฏิจฺฉาเทนฺโต ปฏิสนฺธาเรนฺโตฯ