เมนู

ปหูตชิวฺหาทิลกฺขณวณฺณนา

[236] อาเทยฺยวาโจติ อาทรคารววเสน อาทาตพฺพวจโนฯ ‘‘เอวเมต’’นฺติ คเหตพฺพวจโน สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตสาสโนฯ

พทฺธชิวฺหาติ ยถา สุเขน ปริวตฺตติ, เอวํ สิราทีหิ ปลิพุทฺธชิวฺหาฯ คูฬฺหชิวฺหาติ รสพหลตาย คูฬฺหคณฺฑสทิสชิวฺหาฯ ทฺวิชิวฺหาติ อคฺเค กปฺปภาเวน ทฺวิธาภูตชิวฺหาฯ มมฺมนาติ อปฺปริปฺปุฏตลาปาฯ ขรผรุสกกฺกสาทิวเสน สทฺโท ภิชฺชติ ภินฺนกาโร โหติฯ วิจฺฉินฺทิตฺวา ปวตฺตสฺสรตาย ฉินฺนสฺสรา วาฯ อเนกาการตาย ภินฺนสฺสรา วาฯ กากสฺส วิย อมนุญฺญสฺสรตาย กากสฺสรา วาฯ มธุโรติ อิฏฺเฐ, กมฺมผเลน วตฺถุโน สุวิสุทฺธตฺตาฯ เปมนีโยติ ปีติสญฺชนโน, ปิยายิตพฺโพ วาฯ

[237] อกฺโกสยุตฺตตฺตาติ อกฺโกสุปสญฺหิตตฺตา อกฺโกสวตฺถุสหิตตฺตาฯ อาพาธกรินฺติ ฆฏฺฏนวเสน ปเรสํ ปีฬาวหํฯ พหุโน ชนสฺส อวมทฺทนโต, ปมทฺทาภาวกรณโต วา พหุชนปฺปมทฺทนํฯ อพาฬฺหนฺติ วา เอตฺถ -กาโร วุทฺธิอตฺโถ ‘‘อเสกฺขา ธมฺมา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. ติกมาติกา 11) วิย, ตสฺมา อติวิย พาฬฺหํ ผรุสํ คิรนฺติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ น ภณีติ เจตฺถ ‘‘น อภณิ น ภณี’’ติ สรโลเปน นิทฺเทโสฯ สุสํหิตนฺติ สุฏฺฐุ สํหิตํฯ เกน ปน สุฏฺฐุ สํหิตํ? ‘‘มธุร’’นฺติ อนนฺตรเมว วุตฺตตฺตา มธุรตายาติ วิญฺญายติ, กา ปนสฺส มธุรตาติ อาห ‘‘สุฏฺฐุ เปมสํหิต’’นฺติฯ อุปโยคปุถุตฺตวิสโย ยํ วาจา-สทฺโทติ อาห ‘‘วาจาโย’’ติ, สา จสฺสา อุปโยคปุถุตฺตวิสยตา ‘‘หทยคามินิโย’’ติ ปเทน สมานาธิกรณตาย ทฏฺฐพฺพาฯ ‘‘กณฺณสุข’’นฺติ ปาเฐ ภาวนปุํสกนิทฺเทโสยนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เวทยถาติ กาลวิปลฺลาเสนายํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘เวทยิตฺถา’’ติฯ พฺรหฺมสฺสรตนฺติ เสฏฺฐสฺสรตํ, พฺรหฺมุโน สรสทิสสฺสรตํ วาฯ พหูนํ พหุนฺติ พหูนํ ชนานํ พหุํ สุภณิตนฺติ โยชนาฯ

สีหหนุลกฺขณวณฺณนา

[238] อปฺปธํสิโกติ อปฺปธํสิโยฯ -การสฺส หิ -การํ กตฺวา อยํ นิทฺเทโส ยถา ‘‘นิยฺยานิกา ธมฺมา’’ติ (ธ. ส. ทุกมาติกา 97) คุณโตติ อตฺตนา อธิคตคุณโตฯ ฐานโตติ ยถาฐิตฏฺฐานนฺตรโตฯ

ปลาปกถายาติ สมฺผปฺปลาปกถายฯ อนฺโตปวิฏฺฐหนุกา เอกโต, อุภโต วา สํกุจิตวิสุกาฯ วงฺกหนุกา เอกปสฺเสน กุฏิลวิสุกาฯ ปพฺภารหนุกา ปุรโต โอลมฺพมานวิสุกาฯ

[239] วิกิณฺณวจนา นาม สมฺผปฺปลาปิโน, ตปฺปฏิกฺเขเปน อวิกิณฺณวจนา มหาโพธิสตฺตาฯ วาจา เอว ตทตฺถาธิคมุปายตาย ‘‘พฺยาปฺปโถ’’ติ วุตฺตาติ อาห ‘‘อวิกิณฺณ…เป.… วจนปโถ อสฺสา’’ติฯ ‘‘ทฺวีหิ ทฺวีหี’’ติ นยิทํ อาเมฑิตวจนํ อสมานาธิกรณโต, อถ โข ทฺวีหิ ทิคุณตาทสฺสนนฺติ อาห ‘‘ทฺวีหิ ทฺวีหีติ จตูหี’’ติฯ ตสฺมา ‘‘ทฺวิทุคมา’’ติ จตุคมา วุตฺตาติ อาห ‘‘จตุปฺปทาน’’นฺติฯ ตถาสภาโวติ ยถาสฺส วุตฺตนเยน เกนจิ อปฺปธํสิยตา โหติ คุเณหิ, ตถาสภาโวฯ

สมทนฺตาทิลกฺขณวณฺณนา

[240] วิสุทฺธสีลาจารตาย ปริสุทฺธา สมนฺตโต สพฺพถา วา สุทฺธา ปุคฺคลา ปริวารา เอตสฺสาติ ปริสุทฺธปริวาโรฯ

[241] ปหาสีติ ตทงฺควเสน, วิกฺขมฺภนวเสน จ ปริจฺจชิฯ ติทิวํ ตาวติํสภวนํ ปุรํ นครํ เอเตสนฺติ ติทิวปุรา, ตาวติํสเทวา, เตสํ วโร ติทิวปุรวโร, อินฺโทฯ เตน ติทิวปุรวเรนฯ เตนาห ‘‘สกฺเกนา’’ติฯ ลปนฺติ กเถนฺติ เอเตนาติ ลปนํ, มุขนฺติ อาห ‘‘ลปนชนฺติ มุขช’’นฺติฯ สุฏฺฐุ ธวลตาย สุกฺกา, อีสกมฺปิ อสํกิลิฏฺฐตาย สุจิฯ สุนฺทรสณฺฐานตาย สุฏฺฐุ ภาวนโต, วิปสฺสนโต จ โสภนาฯ กามํ ชนานํ มนุสฺสานํ นิวาสนฏฺฐานาทิภาเวน ปติฏฺฐาภูโต เทสวิเสโส ‘‘ชนปโท’’ติ วุจฺจติ, อิธ ปน สปริวารจตุมหาทีปสญฺญิโต สพฺโพ ปเทโส ตถา วุตฺโตติ อาห ‘‘จกฺกวาฬปริจฺฉินฺโน ชนปโท’’ติฯ นนุ จ ยถาวุตฺโต ปเทโส สมุทฺทปริจฺฉินฺโน, น จกฺกวาฬปพฺพตปริจฺฉินฺโนติ? โส ปเทโส จกฺกวาฬปริจฺฉินฺโนปิ โหตีติ ตถา วุตฺตํ ฯ เย วา สมุทฺทนิสฺสิตา, จกฺกวาฬปาทนิสฺสิตา จ สตฺตา, เตสํ เต เต ปเทสา ปติฏฺฐาติ เตปิ สงฺคณฺหนฺโต ‘‘จกฺกวาฬปริจฺฉินฺโน’’ติ อโวจฯ จกฺกวาฬปริจฺฉินฺโนติ จ จกฺกวาเฬน ปริจฺฉินฺโนติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ตสฺสาติ ตสฺส จกฺกวตฺติโนฯ