ปหูตชิวฺหาทิลกฺขณวณฺณนา

[236] อาเทยฺยวาโจติ อาทรคารววเสน อาทาตพฺพวจโนฯ ‘‘เอวเมต’’นฺติ คเหตพฺพวจโน สิรสา สมฺปฏิจฺฉิตสาสโนฯ

พทฺธชิวฺหาติ ยถา สุเขน ปริวตฺตติ, เอวํ สิราทีหิ ปลิพุทฺธชิวฺหาฯ คูฬฺหชิวฺหาติ รสพหลตาย คูฬฺหคณฺฑสทิสชิวฺหาฯ ทฺวิชิวฺหาติ อคฺเค กปฺปภาเวน ทฺวิธาภูตชิวฺหาฯ มมฺมนาติ อปฺปริปฺปุฏตลาปาฯ ขรผรุสกกฺกสาทิวเสน สทฺโท ภิชฺชติ ภินฺนกาโร โหติฯ วิจฺฉินฺทิตฺวา ปวตฺตสฺสรตาย ฉินฺนสฺสรา วาฯ อเนกาการตาย ภินฺนสฺสรา วาฯ กากสฺส วิย อมนุญฺญสฺสรตาย กากสฺสรา วาฯ มธุโรติ อิฏฺเฐ, กมฺมผเลน วตฺถุโน สุวิสุทฺธตฺตาฯ เปมนีโยติ ปีติสญฺชนโน, ปิยายิตพฺโพ วาฯ

[237] อกฺโกสยุตฺตตฺตาติ อกฺโกสุปสญฺหิตตฺตา อกฺโกสวตฺถุสหิตตฺตาฯ อาพาธกรินฺติ ฆฏฺฏนวเสน ปเรสํ ปีฬาวหํฯ พหุโน ชนสฺส อวมทฺทนโต, ปมทฺทาภาวกรณโต วา พหุชนปฺปมทฺทนํฯ อพาฬฺหนฺติ วา เอตฺถ อ-กาโร วุทฺธิอตฺโถ ‘‘อเสกฺขา ธมฺมา’’ติอาทีสุ (ธ. ส. ติกมาติกา 11) วิย, ตสฺมา อติวิย พาฬฺหํ ผรุสํ คิรนฺติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ น ภณีติ เจตฺถ ‘‘น อภณิ น ภณี’’ติ สรโลเปน นิทฺเทโสฯ สุสํหิตนฺติ สุฏฺฐุ สํหิตํฯ เกน ปน สุฏฺฐุ สํหิตํ? ‘‘มธุร’’นฺติ อนนฺตรเมว วุตฺตตฺตา มธุรตายาติ วิญฺญายติ, กา ปนสฺส มธุรตาติ อาห ‘‘สุฏฺฐุ เปมสํหิต’’นฺติฯ อุปโยคปุถุตฺตวิสโย ยํ วาจา-สทฺโทติ อาห ‘‘วาจาโย’’ติ, สา จสฺสา อุปโยคปุถุตฺตวิสยตา ‘‘หทยคามินิโย’’ติ ปเทน สมานาธิกรณตาย ทฏฺฐพฺพาฯ ‘‘กณฺณสุข’’นฺติ ปาเฐ ภาวนปุํสกนิทฺเทโสยนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เวทยถาติ กาลวิปลฺลาเสนายํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘เวทยิตฺถา’’ติฯ พฺรหฺมสฺสรตนฺติ เสฏฺฐสฺสรตํ, พฺรหฺมุโน สรสทิสสฺสรตํ วาฯ พหูนํ พหุนฺติ พหูนํ ชนานํ พหุํ สุภณิตนฺติ โยชนาฯ

สีหหนุลกฺขณวณฺณนา

[238] อปฺปธํสิโกติ อปฺปธํสิโยฯ ย-การสฺส หิ ก-การํ กตฺวา อยํ นิทฺเทโส ยถา ‘‘นิยฺยานิกา ธมฺมา’’ติ (ธ. ส. ทุกมาติกา 97) คุณโตติ อตฺตนา อธิคตคุณโตฯ ฐานโตติ ยถาฐิตฏฺฐานนฺตรโตฯ