เมนู

อภินีลเนตฺตาทิลกฺขณวณฺณนา

[228] วิสฏนฺติ กุชฺฌนวเสน วินิสฏํ กตฺวาฯ เตนาห ‘‘กกฺกฏโก วิยา’’ติอาทิฯ วิสาจีติ วิรูปํ สาจิตกํ, วิชิมฺหนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘วงฺกกฺขิโกฏิยา’’ติ , กุฏิลอกฺขิโกฏิปาเตนาติ อตฺโถฯ วิเจยฺย เปกฺขิตาติ อุชุกํ อโนโลเกตฺวา ทิฏฺฐิปาตํ วิจาเรตฺวา โอโลเกตฺวาฯ เตนาห ‘‘โย กุชฺฌิตฺวา’’ติอาทิฯ ปโรติ กุชฺฌิโตฯ น โอโลเกติ ตํ สมฺมุขา คจฺฉนฺตํ กุชฺฌิตฺวา น โอโลเกติ, ปรมฺมุขาฯ วิเตยฺยาติ วิรูปํ ติริยํ, วิญฺญูนํ โอโลกนกฺกมํ วีติกฺกมิตฺวาติ อตฺโถฯ ชิมฺหํ อโนโลเกตฺวา อุชุกํ โอโลกนํ นาม กุฏิลภาวกรานํ ปาปธมฺมานํ อภาชนอุชุกตจิตฺตตสฺเสว โหตีติ อาห ‘‘อุชุมโน หุตฺวา อุชุํ เปกฺขิตา’’ติฯ ยถา จ อุชุํ เปกฺขิตา โหตีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ ปสฏนฺติ อุมฺมีลนวเสน สมฺมเทว ปตฺถฏํฯ วิปุลํ วิตฺถตนฺติ ตสฺเสว เววจนํฯ ปิยํ ปิยายิตพฺพํ ทสฺสนํ โอโลกนํ เอตสฺสาติ ปิยทสฺสโนฯ

กาโณติ อกฺขีนิ นิมฺมีเลตฺวา เปกฺขนโกฯ กากกฺขีติ เกกรกฺโขฯ วงฺกกฺขีติ ชิมฺหเปกฺขนโกฯ อาวิลกฺขีติ อากุลทิฏฺฐิปาโตฯ นีลปีตโลหิตเสตกาฬวณฺณานํ วเสน ปญฺจวณฺโณฯ ตตฺถ ปีตโลหิตวณฺณา เสตมณฺฑลคตราชิวเสน, นีลเสตกาฬวณฺณา ปน ตํตํมณฺฑลวเสเนว เวทิตพฺพาฯ ‘‘ปสาโทติ ปน เตสํ วณฺณานํ ปสนฺนาการํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ เกจิฯ ปญฺจวณฺโณ ปสาโทติ ปน ยถาวุตฺตปญฺจวณฺณปริวาโร, เตหิ วา ปฏิมณฺฑิโต ปสาโทติ อตฺโถฯ เนตฺตสมฺปตฺติกรานีติ ‘‘ปญฺจวณฺณปสาทตา ติโรหิตวิทูรคตทสฺสนสมตฺถตา’’ติ เอวมาทิ จกฺขุสมฺปทาย การณานิฯ ลกฺขณสตฺเถ ยุตฺตาติ ลกฺขณสตฺเถ อายุตฺตา สุกุสลาฯ

อุณฺหีสสีสลกฺขณวณฺณนา

[230] ปุพฺพงฺคโมติ เอตฺถ ปุพฺพงฺคมตา นาม ปมุขตา, เชฏฺฐเสฏฺฐกภาโว พหุชนสฺส อนุวตฺตนียตาติ อาห ‘‘คณเชฏฺฐโก’’ติอาทิฯ

ปุพฺพงฺคมตาติ ปุพฺพงฺคมสฺส กมฺมํฯ ยสฺส หิ กายสุจริตาทิกมฺมสฺส วเสน มหาปุริโส พหุชนสฺส ปุพฺพงฺคโม อโหสิ, ตทสฺส กมฺมํ ‘‘ปุพฺพงฺคมตา’’ติ อธิปฺเปตํ, น ปุพฺพงฺคมภาโวฯ เตนาห ‘‘อิธ กมฺมํ นาม ปุพฺพงฺคมตา’’ติฯ

ปีติปาโมชฺเชน ปริปุณฺณสีโสติ ปีติยา, ปาโมชฺเชน จ สมฺปุณฺณปญฺญาสีโส พหุลํ โสมนสฺสสหคตญาณสมฺปยุตฺตจิตฺตสมงฺคี เอว หุตฺวา วิจรติฯ มหาปุริโสติ มหาปุริสชาติโกฯ

[231] พหุชนนฺติ สามิอตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘พหุชนสฺสา’’ติฯ ปริภุญฺชนฏฺเฐน ปฏิโภโค, อุปโยควตฺถุ ปฏิโภโค, ตสฺส หิตาติ ปฏิโภคิยาฯ เทสกาลํ ญตฺวา ตทุปกรณูปฏฺฐานาทิ เวยฺยาวจฺจกรา สตฺตาฯ อภิหรนฺตีติ พฺยาหรนฺติฯ ตสฺส ตสฺส เวยฺยาวจฺจสฺส ปฏิหรณโต ปวตฺตนกรณโต ปฏิหาโร, เวยฺยาวจฺจกโร, ตสฺส ภาโว ปฏิหารกนฺติ อาห ‘‘เวยฺยาวจฺจกรภาว’’นฺติฯ วิสวนํ วิสโว, กามกาโร วสิตา, โส เอตสฺส อตฺถีติ วิสวีติ อาห ‘‘จิณฺณวสี’’ติฯ

เอเกกโลมตาทิลกฺขณวณฺณนา

[232] อุปวตฺตตีติ อนุกูลภาวํ อุเปจฺจ วตฺตติฯ เตนาห ‘‘อชฺฌาสยํ อนุวตฺตตี’’ติฯ

เอเกกโลมลกฺขณนฺติ เอเกกสฺมิํ โลมกูเป เอเกกโลมตาลกฺขณํฯ เอเกเกหิ โลเมหีติ อญฺเญสํ สรีเร เอเกกสฺมิมฺปิ โลมกูเป อเนกานิปิ โลมานิ อุฏฺฐหนฺติ, น ตถาคตสฺสฯ เตหิ ปุน ปจฺเจกํ โลมกูเปสุ เอเกเกเหว อุปฺปนฺเนหิ กุณฺฑลาวตฺเตหิ ปทกฺขิณาวตฺตกชาเตหิ นิจิตํ วิย สรีรํ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘เอเกกโลมูปจิตงฺควา’’ติฯ

จตฺตาลีสาทิลกฺขณวณฺณนา

[234] อภินฺทิตพฺพปริโสติ ปเรหิ เกนจิ สงฺคเหน สงฺคเหตฺวา, ยุตฺติการณํ ทสฺเสตฺวา วา น ภินฺทิตพฺพปริโสฯ

อปิสุณวาจายาติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ, เปสุญฺญสฺส ปฏิปกฺขภูตํ กุสลกมฺมํฯ ปิสุณา วาจา เอตสฺสาติ ปิสุณวาโจ, ตสฺส ปิสุณวาจสฺส ปุคฺคลสฺสฯ อปริปุณฺณาติ จตฺตารีสโต อูนภาเวน น ปริปุณฺณาฯ วิรฬาติ สวิวราฯ