สมนฺตปริปูรานีติ สมนฺตโต สพฺพภาเคหิ ปริปุณฺณานิฯ ตโต เอว อหีนานิ อนูนานิฯ ธนาทีหีติ ธนธญฺญาทีหิฯ

[225] โอกปฺปนสทฺธา สทฺเธยฺยวตฺถุํ โอกฺกนฺทิตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา สทฺทหนสทฺธาฯ สา เอว ปสาทนียวตฺถุสฺมิมฺปิ อภิปฺปสีทนวเสน ปวตฺติยา ปสาทสทฺธาฯ ปริยตฺติสวเนนาติ สตฺตานํ หิตสุขาวหาย ปริยตฺติยา สวเนนฯ ธารณปริจยาทีนํ ตํมูลกตฺตา ตถา วุตฺตํฯ เอเตสนฺติ สทฺธาทีนํฯ สห หานธมฺเมนาติ สหานธมฺโม, น สหานธมฺโมติ อสหานธมฺโม, ตสฺส ภาโว อสหานธมฺมตา, ตํ อสหานธมฺมตํ, อปริหานิยสภาวนฺติ อตฺโถฯ

รสคฺคสคฺคิตาลกฺขณวณฺณนา

[226] ติลผลมตฺตมฺปิ โภชนํฯ สพฺพตฺถ ผรตีติ สพฺพา รสาหรณิโย อนุสฺสรนฺตํ สภาเวน สพฺพสฺมิํ กาเย ผรติฯ สมา หุตฺวา วหนฺตีติ อวิสมา อุชุกา หุตฺวา ปวตฺตนฺติฯ

อาโรคฺยกรณกมฺมนฺติ อโรคภาวกรํ สตฺตานํ อวิเหฐนกมฺมํฯ มธุราทิเภทํ รสํ คสติ หรติ เอเตหิ, สยเมว วา ตํ คสนฺติ คิลนฺติ อนฺโต ปเวเสนฺตีติ รสคฺคสา, รสคฺคสานํ อคฺคา รสคฺคสคฺคา, เต เอตฺถ สนฺตีติ รสคฺคสคฺคี, ตเทว ลกฺขณํฯ ภวติ หิ อภินฺเนปิ วตฺถุสฺมิํ ตคฺคตวิเสสาวโพธนตฺถํ ภินฺนํ วิย กตฺวา โวหาโร ยถา ‘‘สิลาปุตฺตกสฺส สรีร’’นฺติ ฯ รสคฺคสคฺคิตาสงฺขาตํ วา ลกฺขณํ รสคฺคสคฺคิลกฺขณํฯ

[227] วธ-สทฺโท ‘‘อตฺตานํ วธิตฺวา วธิตฺวา โรทตี’’ติอาทีสุ (ปาจิ. 879) พาธนตฺโถปิ โหตีติ ตโต วิเสสนตฺถํ ‘‘มารณวเธนา’’ติ วุตฺตํ, มารณสงฺขาเตน วเธนาติ อตฺโถฯ พาธนตฺโถ เอว วา วธ-สทฺโท, มารเณน, พาธเนน จาติ อตฺโถฯ อุพฺพาธนายาติ พนฺธนาคาเร ปกฺขิปิตฺวา อุทฺธํ อุทฺธํ พาธเนนฯ เตนาห ‘‘พนฺธนาคารปฺปเวสเนนา’’ติฯ

อภินีลเนตฺตาทิลกฺขณวณฺณนา

[228] วิสฏนฺติ กุชฺฌนวเสน วินิสฏํ กตฺวาฯ เตนาห ‘‘กกฺกฏโก วิยา’’ติอาทิฯ วิสาจีติ วิรูปํ สาจิตกํ, วิชิมฺหนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘วงฺกกฺขิโกฏิยา’’ติ , กุฏิลอกฺขิโกฏิปาเตนาติ อตฺโถฯ วิเจยฺย เปกฺขิตาติ อุชุกํ อโนโลเกตฺวา ทิฏฺฐิปาตํ วิจาเรตฺวา โอโลเกตฺวาฯ เตนาห ‘‘โย กุชฺฌิตฺวา’’ติอาทิฯ ปโรติ กุชฺฌิโตฯ น โอโลเกติ ตํ สมฺมุขา คจฺฉนฺตํ กุชฺฌิตฺวา น โอโลเกติ, ปรมฺมุขาฯ วิเตยฺยาติ วิรูปํ ติริยํ, วิญฺญูนํ โอโลกนกฺกมํ วีติกฺกมิตฺวาติ อตฺโถฯ ชิมฺหํ อโนโลเกตฺวา อุชุกํ โอโลกนํ นาม กุฏิลภาวกรานํ ปาปธมฺมานํ อภาชนอุชุกตจิตฺตตสฺเสว โหตีติ อาห ‘‘อุชุมโน หุตฺวา อุชุํ เปกฺขิตา’’ติฯ ยถา จ อุชุํ เปกฺขิตา โหตีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ ปสฏนฺติ อุมฺมีลนวเสน สมฺมเทว ปตฺถฏํฯ วิปุลํ วิตฺถตนฺติ ตสฺเสว เววจนํฯ ปิยํ ปิยายิตพฺพํ ทสฺสนํ โอโลกนํ เอตสฺสาติ ปิยทสฺสโนฯ

กาโณติ อกฺขีนิ นิมฺมีเลตฺวา เปกฺขนโกฯ กากกฺขีติ เกกรกฺโขฯ วงฺกกฺขีติ ชิมฺหเปกฺขนโกฯ อาวิลกฺขีติ อากุลทิฏฺฐิปาโตฯ นีลปีตโลหิตเสตกาฬวณฺณานํ วเสน ปญฺจวณฺโณฯ ตตฺถ ปีตโลหิตวณฺณา เสตมณฺฑลคตราชิวเสน, นีลเสตกาฬวณฺณา ปน ตํตํมณฺฑลวเสเนว เวทิตพฺพาฯ ‘‘ปสาโทติ ปน เตสํ วณฺณานํ ปสนฺนาการํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ เกจิฯ ปญฺจวณฺโณ ปสาโทติ ปน ยถาวุตฺตปญฺจวณฺณปริวาโร, เตหิ วา ปฏิมณฺฑิโต ปสาโทติ อตฺโถฯ เนตฺตสมฺปตฺติกรานีติ ‘‘ปญฺจวณฺณปสาทตา ติโรหิตวิทูรคตทสฺสนสมตฺถตา’’ติ เอวมาทิ จกฺขุสมฺปทาย การณานิฯ ลกฺขณสตฺเถ ยุตฺตาติ ลกฺขณสตฺเถ อายุตฺตา สุกุสลาฯ

อุณฺหีสสีสลกฺขณวณฺณนา

[230] ปุพฺพงฺคโมติ เอตฺถ ปุพฺพงฺคมตา นาม ปมุขตา, เชฏฺฐเสฏฺฐกภาโว พหุชนสฺส อนุวตฺตนียตาติ อาห ‘‘คณเชฏฺฐโก’’ติอาทิฯ

ปุพฺพงฺคมตาติ ปุพฺพงฺคมสฺส กมฺมํฯ ยสฺส หิ กายสุจริตาทิกมฺมสฺส วเสน มหาปุริโส พหุชนสฺส ปุพฺพงฺคโม อโหสิ, ตทสฺส กมฺมํ ‘‘ปุพฺพงฺคมตา’’ติ อธิปฺเปตํ, น ปุพฺพงฺคมภาโวฯ เตนาห ‘‘อิธ กมฺมํ นาม ปุพฺพงฺคมตา’’ติฯ