เมนู

อคฺคญฺญปญฺญตฺติกถาวณฺณนา

[36] อิมสฺส ปทสฺสฯ อิทํ นาม โลกสฺส อคฺคนฺติ ชานิตพฺพํ, ตํ อคฺคญฺญํ, โส ปน โลกสฺส อุปฺปตฺติกฺกโม ปวตฺติ ปเวณี จาติ อาห ‘‘โลกุปฺปตฺติจริยวํส’’นฺติฯ สมฺมาสมฺโพธิโต อุตฺตริตรํ นาม กิญฺจิ นตฺถิ ปชานิตพฺเพสุ, ตํ ปน โกฏิํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘ยาว สพฺพญฺญุตญฺญาณา ปชานามี’’ติ อาหฯ ‘‘มม ปชานนา’’ติ อสฺสาเทนฺโต ตณฺหาวเสน, ‘‘อหํ ปชานามี’’ติ อภินิวิสนฺโต ทิฏฺฐิวเสน, ‘‘สุฏฺฐุ ปชานามิ สมฺมา ปชานามี’’ติ ปคฺคณฺหนฺโต มานวเสน น ปรามสามีติ โยชนาฯ ‘‘ปจฺจตฺตญฺเญวา’’ติ ปทํ ‘‘นิพฺพุติ วิทิตา’’ติ ปททฺวเยนาปิ โยเชตพฺพํ ‘‘ปจฺจตฺตํเยว อุปฺปาทิตา นิพฺพุติ จ ปจฺจตฺตํเยว วิทิตา’’ติ, สยมฺภุญาเณน นิพฺพตฺติตา นิพฺพุติ สยเมว วิทิตาติ อตฺโถฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘ปจฺจตฺต’’นฺติ ปทํ วิวิธวิภตฺติกํ หุตฺวา อาวุตฺตินเยน อาวตฺตตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘อตฺตนาเยว อตฺตนี’’ติ วุตฺตํฯ อวิทิตนิพฺพานาติ อปฺปฏิลทฺธนิพฺพานา มิจฺฉาปฏิปนฺนตฺตาฯ ปชานนมฺปิ หิ ตทธิคมวเสเนว เวทิตพฺพํฯ เอติ อิฏฺฐภาเวน ปวตฺตตีติ อโย, สุขํฯ ตปฺปฏิกฺเขเปน อนโย, ทุกฺขํฯ ตเทว หิตสุขสฺส พฺยสนโต พฺยสนํฯ

[37] ตํ ทสฺเสนฺโตติ ภควาปิ ‘‘อญฺญติตฺถิโย ตตฺถ สารสญฺญี’’ติ ตํ ทสฺเสนฺโตฯ อาธิปจฺจภาเวนาติ อาธิปจฺจสภาเวนฯ ยสฺส อาจริยวาทสฺส วเสน ปุริโส ‘‘อาจริโย’’ติ วุจฺจติ, โส อาจริยวาโท อาจริยภาโวติ อาห ‘‘อาจริยภาวํ อาจริยวาท’’นฺติฯ เอตฺถาติ อาจริยวาเทฯ อิติ กตฺวาติ อิมินา การเณนฯ โสติ อาจริยวาโทฯ ‘‘อคฺคญฺญํ’’ ตฺเวว วุตฺโต อคฺคญฺญวิสยตฺตาฯ เกน วิหิตนฺติ เกน ปกาเรน วิหิตํฯ เตนาห ‘‘เกน วิหิตํ กินฺติ วิหิต’’นฺติฯ พฺรหฺมชาเลติ พฺรหฺมชาลสํวณฺณนายํ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.28)ฯ ตตฺถ หิ วิตฺถารโต วุตฺตวิธิํ อิธ อติทิสติ, ปาฬิ ปน ตตฺถ เจว อิธ จ เอกสทิสา วาติฯ

[41] ขิฑฺฑา ปโทสิกา มูลภูตา เอตฺถ สนฺตีติ ขิฑฺฑาปโทสิกํ, อาจริยกํฯ เตเนวาห ‘‘ขิฑฺฑาปโทสิกมูลก’’นฺติฯ มโนปโทสิกนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

[47] เยน วจเนน อพฺภาจิกฺขนฺติ, ตสฺส อวิชฺชมานตา นาม อตฺถวเสเนวาติ อาห ‘‘อสํวิชฺชมานฏฺเฐนา’’ติฯ ตุจฺฉา, มุสาติ จ กรณตฺเถ ปจฺจตฺตวจนนฺติ อาห ‘‘ตุจฺเฉน, มุสาวาเทนา’’ติฯ วจนสฺส อนฺโตสารํ นาม อวิปรีโต อตฺโถติ ตทภาเวนาห ‘‘อนฺโตสารวิรหิเตนา’’ติฯ อภิอาจิกฺขนฺตีติ อภิภวิตฺวา ฆฏฺเฏนฺตา กเถนฺติ, อกฺโกสนฺตีติ อตฺโถฯ วิปรีตสญฺโญติ อยาถาวสญฺโญฯ สุภํ วิโมกฺขนฺติ ‘‘สุภ’’นฺติ วุตฺตวิโมกฺขํฯ วณฺณกสิณนฺติ สุนีลกสุปีตกาทิวณฺณกสิณํฯ สพฺพนฺติ ยํ สุภํ, อสุภญฺจ วณฺณกสิณํ, ตญฺจ สพฺพํฯ น อสุภนฺติ อสุภมฺปิ ‘‘อสุภ’’นฺติ ตสฺมิํ สมเย น สญฺชานาติ, อถ โข ‘‘สุภํ’’ ตฺเวว สญฺชานาตีติ อตฺโถฯ วิปรีตา อยาถาวคาหิตาย, อยาถาววาทิตาย จฯ