เมนู

โกโสหิตวตฺถคุยฺหลกฺขณวณฺณนา

[220] สมาเนตาติ สมฺมเทว อาเนตา สมาคเมตาฯ รชฺเช ปติฏฺฐิเตน สกฺกา กาตุํ พหุภติกสฺเสว อิชฺฌนโตฯ กตฺตา นาม นตฺถีติ วชฺชํ ปฏิจฺฉาเทนฺตีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธ, กโรนฺติ วชฺชปฏิจฺฉาทนกมฺมนฺติ วาฯ นนุ วชฺชปฏิจฺฉาทนกมฺมํ นาม สาวชฺชนฺติ? สจฺจํ สาวชฺชํ สํกิลิฏฺฐจิตฺเตน ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส, อิทํ ปน อสํกิลิฏฺฐจิตฺเตน ปรสฺส อุปฺปชฺชนกอนตฺถํ ปริหรณวเสน ปวตฺตํ อธิปฺเปตํฯ ‘‘ญาติสงฺคหํ กโรนฺเตนา’’ติ เอเตน ญาตตฺถจริยาวเสน ตํ กมฺมํ ปวตฺตตีติ ทสฺเสติฯ

[221] อมิตฺตตาปนาติ อมิตฺตานํ ตปนสีลา, อมิตฺตตาปนํ โหตุ วา มา วา เอวํสภาวาติ อตฺโถฯ น หิ จกฺกวตฺติโน ปุตฺตานํ อมิตฺตา นาม เกจิ โหนฺติ, เย เต ภเวยฺยุํ, จกฺกานุภาเวเนว สพฺเพปิ ขตฺติยาทโย อนุวตฺตกา เตสํ ภวนฺติฯ

ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปริมณฺฑลาทิลกฺขณวณฺณนา

[222] สมนฺติ สมานํฯ เตน เตน โลเก วิญฺญาตคุเณน สมํ สมานํ ชานาติ, ยโต ตตฺถ ปฏิปชฺชนวิธินาว อิตรสฺมิํ ปฏิปชฺชติฯ สยํ ชานาตีติ อปรเนยฺโย หุตฺวา สยเมว ชานาติฯ ปุริสํ ชานาตีติ วา ‘‘อยํ เสฏฺโฐ, อยํ มชฺฌิโม, อยํ นิหีโน’’ติ ตํ ตํ ปุริสํ ยาถาวโต ชานาติฯ ปุริสวิเสสํ ชานาตีติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ปุริเส วิชฺชมานํ วิเสสํ ชานาติ, ยโต ตตฺถ ตตฺถ อนุรูปทานปทานาทิปฏิปตฺติยา ยุตฺตปตฺตการี โหติฯ เตนาห ‘‘อยมิทมรหตี’’ติอาทิฯ

สมฺปตฺติปฏิลาภฏฺเฐนาติ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิสมฺปตฺตีนํ ปฏิลาภาปนฏฺเฐนฯ สมสงฺคหกมฺมนฺติ สมํ ชานิตฺวา ตทนุรูปํ ตสฺส ตสฺส สงฺคณฺหนกมฺมํฯ

[223] ตุลยิตฺวาติ ตีรยิตฺวาฯ ปฏิวิจินิตฺวาติ วีมํสิตฺวาฯ นิปุณโยคโต นิปุณา, อติวิย นิปุณา อตินิปุณา, สา ปน เตสํ นิปุณตา สณฺหสุขุมา ปญฺญาติ อาห ‘‘สุขุมปญฺญา’’ติฯ

สีหปุพฺพทฺธกายาทิลกฺขณวณฺณนา

[224] เขมกาโมติ อนุปทฺทวกาโมฯ กมฺมสฺสกตาญาณํ สตฺตานํ วฑฺฒิอาวหํ สพฺพสมฺปตฺติวิธายกนฺติ อาห ‘‘ปญฺญายาติ กมฺมสฺสกตาปญฺญายา’’ติฯ

สมนฺตปริปูรานีติ สมนฺตโต สพฺพภาเคหิ ปริปุณฺณานิฯ ตโต เอว อหีนานิ อนูนานิฯ ธนาทีหีติ ธนธญฺญาทีหิฯ

[225] โอกปฺปนสทฺธา สทฺเธยฺยวตฺถุํ โอกฺกนฺทิตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา สทฺทหนสทฺธาฯ สา เอว ปสาทนียวตฺถุสฺมิมฺปิ อภิปฺปสีทนวเสน ปวตฺติยา ปสาทสทฺธาฯ ปริยตฺติสวเนนาติ สตฺตานํ หิตสุขาวหาย ปริยตฺติยา สวเนนฯ ธารณปริจยาทีนํ ตํมูลกตฺตา ตถา วุตฺตํฯ เอเตสนฺติ สทฺธาทีนํฯ สห หานธมฺเมนาติ สหานธมฺโม, น สหานธมฺโมติ อสหานธมฺโม, ตสฺส ภาโว อสหานธมฺมตา, ตํ อสหานธมฺมตํ, อปริหานิยสภาวนฺติ อตฺโถฯ

รสคฺคสคฺคิตาลกฺขณวณฺณนา

[226] ติลผลมตฺตมฺปิ โภชนํฯ สพฺพตฺถ ผรตีติ สพฺพา รสาหรณิโย อนุสฺสรนฺตํ สภาเวน สพฺพสฺมิํ กาเย ผรติฯ สมา หุตฺวา วหนฺตีติ อวิสมา อุชุกา หุตฺวา ปวตฺตนฺติฯ

อาโรคฺยกรณกมฺมนฺติ อโรคภาวกรํ สตฺตานํ อวิเหฐนกมฺมํฯ มธุราทิเภทํ รสํ คสติ หรติ เอเตหิ, สยเมว วา ตํ คสนฺติ คิลนฺติ อนฺโต ปเวเสนฺตีติ รสคฺคสา, รสคฺคสานํ อคฺคา รสคฺคสคฺคา, เต เอตฺถ สนฺตีติ รสคฺคสคฺคี, ตเทว ลกฺขณํฯ ภวติ หิ อภินฺเนปิ วตฺถุสฺมิํ ตคฺคตวิเสสาวโพธนตฺถํ ภินฺนํ วิย กตฺวา โวหาโร ยถา ‘‘สิลาปุตฺตกสฺส สรีร’’นฺติ ฯ รสคฺคสคฺคิตาสงฺขาตํ วา ลกฺขณํ รสคฺคสคฺคิลกฺขณํฯ

[227] วธ-สทฺโท ‘‘อตฺตานํ วธิตฺวา วธิตฺวา โรทตี’’ติอาทีสุ (ปาจิ. 879) พาธนตฺโถปิ โหตีติ ตโต วิเสสนตฺถํ ‘‘มารณวเธนา’’ติ วุตฺตํ, มารณสงฺขาเตน วเธนาติ อตฺโถฯ พาธนตฺโถ เอว วา วธ-สทฺโท, มารเณน, พาธเนน จาติ อตฺโถฯ อุพฺพาธนายาติ พนฺธนาคาเร ปกฺขิปิตฺวา อุทฺธํ อุทฺธํ พาธเนนฯ เตนาห ‘‘พนฺธนาคารปฺปเวสเนนา’’ติฯ