สุวณฺณวณฺณลกฺขณวณฺณนา

[218] ปฏิสงฺขานพเลน โกธวินเยน อกฺโกธโน, น ภาวนาพเลนาติ ทสฺเสตุํ ‘‘น อนาคามิมคฺเคนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอวํ อกฺโกธวสิกตฺตาติ เอวํ มฆมาณโว วิย น โกธวสํ คตตฺตาฯ นาภิสชฺชีติ กุชฺฌนวเสเนว น อภิสชฺชิฯ ยญฺหิ โกธสฺส อุปฺปตฺติฏฺฐานภูเต อารมฺมเณ อุปนาหสฺส ปจฺจยภูตํ กุชฺฌนวเสน อภิสชฺชนํ, ตํ อิธาธิปฺเปตํ, น ลุพฺภนวเสนฯ เตนาห ‘‘กุฏิลกณฺฏโก วิยา’’ติอาทิฯ โส หิ ยตฺถ ลคฺคติ, ตํ โขเภนฺโต เอว ลคฺคติฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ มมฺมฏฺฐาเนฯ มมฺมนฺติ ผุฏฺฐมตฺเตปิ รุชฺชนฏฺฐานํฯ ปุพฺพุปฺปตฺติโกติ ปฐมุปฺปนฺโนฯ ตโต พลวตโร พฺยาปาโท ลทฺธาเสวนตาย จิตฺตสฺส พฺยาปชฺชนโตฯ ตโต พลวตรา ปติตฺถิยนาติ สาติสยํ ลทฺธาเสวนตาย ตโต พฺยาปาทาวตฺถายปิ พลวตรา ปติตฺถิยนา ปจฺจตฺถิกภาเวน ถามปฺปตฺติโตฯ

สุขุมตฺถรณาทีติ อาทิ-สทฺเทน ปณีตโภชนียาทีนมฺปิ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ โภชนทานสฺสปิ วณฺณสมฺปทานิมิตฺตภาวโตฯ เตนาห ภควา ‘‘โภชนํ ภิกฺขเว ททมาโน ทายโก ปฏิคฺคาหกานํ…เป.… อายุํ เทติ, วณฺณํ เทตี’’ติ (อ. นิ. 5.37) ตถา จ วกฺขติ ‘‘อามิสทาเนน วา’’ติฯ

[219] ติ อทาสิฯ เทโวติ เมโฆ, ปชฺชุนฺโน เอว วาฯ วรตโรติ อุตฺตมตโรฯ ปพฺพชฺชาย วิสทิสาวตฺถาทิ ภาวโต น ปพฺพชฺชาติ อปพฺพชฺชา, คิหิภาโวฯ อจฺฉาเทนฺติ โกปีนํ ปฏิจฺฉาเทนฺติ เอเตหีติ อจฺฉาทนานิ, นิวาสนานิ, เตสํ อจฺฉาทนานญฺเจว เสส วตฺถานญฺจ โกชวาทิ อุตฺตมปาวุรณานญฺจฯ วินาโสติ กตสฺส กมฺมสฺส อวิปจฺจิตฺวา วินาโสฯ

โกโสหิตวตฺถคุยฺหลกฺขณวณฺณนา

[220] สมาเนตาติ สมฺมเทว อาเนตา สมาคเมตาฯ รชฺเช ปติฏฺฐิเตน สกฺกา กาตุํ พหุภติกสฺเสว อิชฺฌนโตฯ กตฺตา นาม นตฺถีติ วชฺชํ ปฏิจฺฉาเทนฺตีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธ, กโรนฺติ วชฺชปฏิจฺฉาทนกมฺมนฺติ วาฯ นนุ วชฺชปฏิจฺฉาทนกมฺมํ นาม สาวชฺชนฺติ? สจฺจํ สาวชฺชํ สํกิลิฏฺฐจิตฺเตน ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส, อิทํ ปน อสํกิลิฏฺฐจิตฺเตน ปรสฺส อุปฺปชฺชนกอนตฺถํ ปริหรณวเสน ปวตฺตํ อธิปฺเปตํฯ ‘‘ญาติสงฺคหํ กโรนฺเตนา’’ติ เอเตน ญาตตฺถจริยาวเสน ตํ กมฺมํ ปวตฺตตีติ ทสฺเสติฯ

[221] อมิตฺตตาปนาติ อมิตฺตานํ ตปนสีลา, อมิตฺตตาปนํ โหตุ วา มา วา เอวํสภาวาติ อตฺโถฯ น หิ จกฺกวตฺติโน ปุตฺตานํ อมิตฺตา นาม เกจิ โหนฺติ, เย เต ภเวยฺยุํ, จกฺกานุภาเวเนว สพฺเพปิ ขตฺติยาทโย อนุวตฺตกา เตสํ ภวนฺติฯ

ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปริมณฺฑลาทิลกฺขณวณฺณนา

[222] สมนฺติ สมานํฯ เตน เตน โลเก วิญฺญาตคุเณน สมํ สมานํ ชานาติ, ยโต ตตฺถ ปฏิปชฺชนวิธินาว อิตรสฺมิํ ปฏิปชฺชติฯ สยํ ชานาตีติ อปรเนยฺโย หุตฺวา สยเมว ชานาติฯ ปุริสํ ชานาตีติ วา ‘‘อยํ เสฏฺโฐ, อยํ มชฺฌิโม, อยํ นิหีโน’’ติ ตํ ตํ ปุริสํ ยาถาวโต ชานาติฯ ปุริสวิเสสํ ชานาตีติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ปุริเส วิชฺชมานํ วิเสสํ ชานาติ, ยโต ตตฺถ ตตฺถ อนุรูปทานปทานาทิปฏิปตฺติยา ยุตฺตปตฺตการี โหติฯ เตนาห ‘‘อยมิทมรหตี’’ติอาทิฯ

สมฺปตฺติปฏิลาภฏฺเฐนาติ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิสมฺปตฺตีนํ ปฏิลาภาปนฏฺเฐนฯ สมสงฺคหกมฺมนฺติ สมํ ชานิตฺวา ตทนุรูปํ ตสฺส ตสฺส สงฺคณฺหนกมฺมํฯ

[223] ตุลยิตฺวาติ ตีรยิตฺวาฯ ปฏิวิจินิตฺวาติ วีมํสิตฺวาฯ นิปุณโยคโต นิปุณา, อติวิย นิปุณา อตินิปุณา, สา ปน เตสํ นิปุณตา สณฺหสุขุมา ปญฺญาติ อาห ‘‘สุขุมปญฺญา’’ติฯ

สีหปุพฺพทฺธกายาทิลกฺขณวณฺณนา

[224] เขมกาโมติ อนุปทฺทวกาโมฯ กมฺมสฺสกตาญาณํ สตฺตานํ วฑฺฒิอาวหํ สพฺพสมฺปตฺติวิธายกนฺติ อาห ‘‘ปญฺญายาติ กมฺมสฺสกตาปญฺญายา’’ติฯ