เมนู

อุทฺธงฺคมนียาติ สุณนฺตานํ อุปรูปริ วิเสสํ คเมนฺตีติ อุทฺธงฺคมนียาฯ สงฺขาย อโธ ปิฏฺฐิปาทสมีเป เอว ปติฏฺฐิตตฺตา อโธสงฺขา ปาทา เอตสฺสาติ อโธสงฺขปาโทฯ สงฺขาติ จ โคปฺผกานมิทํ นามํฯ

[213] ธมฺมทานยญฺญนฺติ ธมฺมทานสงฺขาตํ ยญฺญํฯ

สุฏฺฐุ สณฺฐิตาติ สมฺมเทว สณฺฐิตาฯ ปิฏฺฐิปาทสฺส อุปริ ปกติองฺคุเลน จตุรงฺคุเล ชงฺฆาปเทเส นิคูฬฺหา อปญฺญายมานรูปา หุตฺวา ฐิตาติ อตฺโถฯ

เอณิชงฺฆลกฺขณวณฺณนา

[214] สิปฺปนฺติ สิกฺขิตพฺพฏฺเฐน ‘‘สิปฺป’’นฺติ ลทฺธนามํ สตฺตานํ ชีวิกาเหตุภูตํ อาชีววิธิํฯ ชีวิกตฺถํ, สตฺตานํ อุปการตฺถญฺจ เวทิตพฺพฏฺเฐน วิชฺชา, มนฺตสตฺถาทิฯ จรนฺติ เตน สุคติํ, สุขญฺจ คจฺฉนฺตีติ จรณํฯ กมฺมสฺสกตาญาณํ อุตฺตรปทโลเปน ‘‘กมฺม’’นฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘กมฺมนฺติ กมฺมสฺสกตาชานนปญฺญา’’ติฯ ตานิ เจวาติ ปุพฺเพ วุตฺตหตฺถิอาทีนิ เจวฯ สตฺต รตนานีติ มุตฺตาทีนิ สตฺต รตนานิฯ -สทฺเทน รญฺโญ อุปโภคภูตานํ วตฺถเสยฺยาทีนํ สงฺคโหฯ รญฺโญ อนุจฺฉวิกานีติ รญฺโญ ปริภุญฺชนโยคฺยานิฯ สพฺเพสนฺติ ‘‘ราชารหานี’’ติอาทินา วุตฺตานํ สพฺเพสํเยว เอกชฺฌํ คหณํฯ พุทฺธานํ ปริสา นาม โอธิโส อโนธิโส จ สมิตปาปา, ตถตฺถาย ปฏิปนฺนา จ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สมณานํ โกฏฺฐาสภูตา จตสฺโส ปริสา’’ติฯ

สิปฺปาทิวาจนนฺติ สิปฺปานํ สิกฺขาปนํฯ ปาฬิยมฺปิ หิ ‘‘วาเจตา’’ติ วาจนสีเสน สิกฺขาปนํ ทสฺสิตํฯ อุกฺกุฏิกาสนนฺติ ตํตํเวยฺยาวจฺจกรเณน อุกฺกุฏิกสฺส นิสชฺชาฯ ปโยชนวเสน เคหโต เคหํ คามโต คามํ ชงฺฆาโย กิลเมตฺวา เปสนํ ชงฺฆเปสนิกาฯ ลิขิตฺวา ปาติตํ วิย โหติ อปริปุณฺณภาวโตฯ อนุปุพฺพอุคฺคตวฏฺฏิตนฺติ โคปฺผกฏฺฐานโต ปฏฺฐาย ยาว ชาณุปฺปเทสา มํสูปจยสฺส อนุกฺกเมน สมนฺตโต วฑฺฒิตตฺตา อนุปุพฺเพน อุคฺคตํ หุตฺวา สุวฏฺฏิตํฯ เอณิชงฺฆลกฺขณนฺติ สณฺฐานมตฺเตน เอณิมิคชงฺฆาสทิสชงฺฆลกฺขณํฯ

[215] ‘‘ยตุปฆาตายา’’ติ เอตฺถ -กาโร ปทสนฺธิกโร, อนุนาสิกโลเปน นิทฺเทโสติ อาห ‘‘ย’’นฺติอาทิฯ ‘‘อุทฺธคฺคโลมา สุขุมตฺตโจตฺถตา’’ติ วุตฺตตฺตา โจทเกน ‘‘กิํ ปน อญฺเญน กมฺเมน อญฺญํ ลกฺขณํ นิพฺพตฺตตี’’ติ โจทิโต, อาจริโย ‘‘น นิพฺพตฺตตี’’ติ วตฺวา ‘‘ยทิ เอวํ อิธ กสฺมา ลกฺขณนฺตรํ กถิต’’นฺติ อนฺโตลีนเมว โจทนํ ปริหรนฺโต ‘‘ยํ ปน นิพฺพตฺตตีติ…เป.… อิธ วุตฺต’’นฺติ อาหฯ ตตฺถ ยํ ปน นิพฺพตฺตตีติ ยํ ลกฺขณํ วุจฺจมานลกฺขณนิพฺพตฺตเกน กมฺมุนา นิพฺพตฺตติฯ ตํ อนุพฺยญฺชนํ โหตีติ ตํ ลกฺขณํ วุจฺจมานสฺส ลกฺขณสฺส อนุกูลลกฺขณํ นาม โหติฯ ตสฺมา เตน การเณน อิธ เอณิชงฺฆลกฺขณกถเน ‘‘อุทฺธคฺคโลมา สุขุมตฺตโจตฺถตา’’ติ ลกฺขณนฺตรํ วุตฺตํฯ

สุขุมจฺฉวิลกฺขณวณฺณนา

[216] สมิตปาปฏฺเฐน สมณํ, น ปพฺพชฺชามตฺเตนฯ พาหิตปาปฏฺเฐน พฺราหฺมณํ, น ชาติมตฺเตนฯ

มหนฺตานํ อตฺถานํ ปริคฺคณฺหนโต มหตี ปญฺญา เอตสฺสาติ มหาปญฺโญฯ เสสปเทสุปิ เอเสว นโยติ อาห ‘‘มหาปญฺญาทีหิ สมนฺนาคโตติ อตฺโถ’’ติฯ นานตฺตนฺติ ยาหิ มหาปญฺญาทีหิ สมนฺนาคตตฺตา ภควา ‘‘มหาปญฺโญ’’ติอาทินา กิตฺตียติ, ตาสํ มหาปญฺญาทีนํ อิทํ นานตฺตํ อยํ เวมตฺตตาฯ

ยสฺส กสฺสจิ วิเสสโต อรูปธมฺมสฺส มหตฺตํ นาม กิจฺจสิทฺธิยา เวทิตพฺพนฺติ ตทสฺสา กิจฺจสิทฺธิยา ทสฺเสนฺโต ‘‘มหนฺเต สีลกฺขนฺเธ ปริคฺคณฺหาตีติ มหาปญฺญา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ เหตุมหนฺตตาย, ปจฺจยมหนฺตตาย, นิสฺสยมหนฺตตาย, ปเภทมหนฺตตาย, กิจฺจมหนฺตตาย, ผลมหนฺตตาย, อานิสํสมหนฺตตาย จ สีลกฺขนฺธสฺส มหนฺตภาโว เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ เหตุ อโลภาทโยฯ ปจฺจโย หิโรตฺตปฺปสทฺธาสติวีริยาทโยฯ นิสฺสโย สาวกโพธิปจฺเจกโพธิสมฺมาสมฺโพธินิยตตา, ตํสมงฺคิโน จ ปุริสวิเสสาฯ ปเภโท จาริตฺตวาริตฺตาทิวิภาโคฯ กิจฺจํ ตทงฺคาทิวเสน ปฏิปกฺขวิธมนํฯ อานิสํโส ปิยมนาปตาทิฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน วิสุทฺธิมคฺเค, (วิสุทฺธิ. 1.6) อากงฺเขยฺยสุตฺตาทีสุ (ม. นิ. 1.65) จ อาคตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ