สทิโสปิ สุสงฺคโห เอกสทิสภาเวเนว อิตเรน สห เอกปริโภคสฺส ปจฺจาสีสาย, อกรเณ จ ตสฺส กุชฺฌนสฺสาภาวโตฯ อทียมาเนปิ กิสฺมิญฺจิ อามิเส อกริยมาเนปิ สงฺคเหฯ น ปาปเกน จิตฺเตน ปสฺสติ เปสลภาวโตฯ ตโต เอว ปริโภโคปิ…เป.… โหติฯ เอวรูปนฺติ คิหี เจ, อุโภหิ สทิสํ; ปพฺพชิโต เจ, สีลวนฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ

สุสงฺคหิตาว โหนฺตีติ สุฏฺฐุ สงฺคหิตา เอว โหนฺติ ทฬฺหภตฺติภาวโตฯ เตนาห ‘‘น ภิชฺชนฺตี’’ติฯ

ทานาทิสงฺคหกมฺมนฺติ ทานาทิเภทํ ปรสงฺคณฺหนวเสน ปวตฺตํ กุสลกมฺมํฯ

[211] อนวญฺญาเตน อปริภูเตน สมฺภาวิเตนฯ ปโมโท วุจฺจติ หาโส, น อปฺปโมเทนาติ เอตฺถ ปฏิเสธทฺวเยน โส เอว วุตฺโตฯ โส จ โอทคฺยสภาวตฺตา น ทีโน ธมฺมูปสญฺหิตตฺตา น คพฺภยุตฺโตติ อาห ‘‘น ทีเนน น คพฺภิเตนาติ อตฺโถ’’ติฯ สตฺตานํ อคณฺหนคุเณนาติ โยชนาฯ

อติรุจิรนฺติ อติวิย รุจิรกตํ, ตํ ปน ปสฺสนฺตานํ ปสาทาวหนฺติ อาห ‘‘สุปาสาทิก’’นฺติฯ สุฏฺฐุ เฉกนฺติ อติวิย สุนฺทรํฯ วิธาตพฺโพติ วิธาตุํ สนฺทิสิตุํ สกฺกุเณยฺโยฯ ปิยํ วทตีติ ปิยวทู ยถา ‘‘สพฺพวิทู’’ติฯ สุขเมว สุขตา, ตํ สุขตํฯ ธมฺมญฺจ อนุธมฺมญฺจาติ โลกุตฺตรธมฺมญฺเจว ตสฺส อนุรูปปุพฺพภาคธมฺมญฺจฯ

อุสฺสงฺขปาทาทิลกฺขณวณฺณนา

[212] ‘‘อตฺถูปสํหิต’’นฺติ อิมินา วฏฺฏนิสฺสิตา ธมฺมกถา วุตฺตาติ อาห ‘‘อิธโลกปรโลกตฺถนิสฺสิต’’นฺติฯ ‘‘ธมฺมูปสํหิต’’นฺติ อิมินา วิวฏฺฏนิสฺสิตา, ตสฺมา ทสกุสลกมฺมปถา วิวฏฺฏสนฺนิสฺสยา เวทิตพฺพาฯ นิทํเสสีติ สนฺทสฺเสสิ เต ธมฺเม ปจฺจกฺเข กตฺวา ปกาเสสิฯ นิทํสนกถนฺติ ปากฏกรณกถํฯ เชฏฺฐฏฺเฐน อคฺโค, ปาสํสฏฺเฐน เสฏฺโฐ, ปมุขฏฺเฐน ปาโมกฺโข, ปธานฏฺเฐน อุตฺตโม, หิตสุขตฺถิเกหิ ปการโต วรณียโต รชนียโต ปวโรติ เอวํ อตฺถวิเสสวาจีนมฺปิ ‘‘อคฺโค’’ติอาทีนํ ปทานํ ภาวตฺถสฺส เภทาภาวโต ‘‘สพฺพานิ อญฺญมญฺญเววจนานี’’ติ อาหฯ

อุทฺธงฺคมนียาติ สุณนฺตานํ อุปรูปริ วิเสสํ คเมนฺตีติ อุทฺธงฺคมนียาฯ สงฺขาย อโธ ปิฏฺฐิปาทสมีเป เอว ปติฏฺฐิตตฺตา อโธสงฺขา ปาทา เอตสฺสาติ อโธสงฺขปาโทฯ สงฺขาติ จ โคปฺผกานมิทํ นามํฯ

[213] ธมฺมทานยญฺญนฺติ ธมฺมทานสงฺขาตํ ยญฺญํฯ

สุฏฺฐุ สณฺฐิตาติ สมฺมเทว สณฺฐิตาฯ ปิฏฺฐิปาทสฺส อุปริ ปกติองฺคุเลน จตุรงฺคุเล ชงฺฆาปเทเส นิคูฬฺหา อปญฺญายมานรูปา หุตฺวา ฐิตาติ อตฺโถฯ

เอณิชงฺฆลกฺขณวณฺณนา

[214] สิปฺปนฺติ สิกฺขิตพฺพฏฺเฐน ‘‘สิปฺป’’นฺติ ลทฺธนามํ สตฺตานํ ชีวิกาเหตุภูตํ อาชีววิธิํฯ ชีวิกตฺถํ, สตฺตานํ อุปการตฺถญฺจ เวทิตพฺพฏฺเฐน วิชฺชา, มนฺตสตฺถาทิฯ จรนฺติ เตน สุคติํ, สุขญฺจ คจฺฉนฺตีติ จรณํฯ กมฺมสฺสกตาญาณํ อุตฺตรปทโลเปน ‘‘กมฺม’’นฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘กมฺมนฺติ กมฺมสฺสกตาชานนปญฺญา’’ติฯ ตานิ เจวาติ ปุพฺเพ วุตฺตหตฺถิอาทีนิ เจวฯ สตฺต รตนานีติ มุตฺตาทีนิ สตฺต รตนานิฯ จ-สทฺเทน รญฺโญ อุปโภคภูตานํ วตฺถเสยฺยาทีนํ สงฺคโหฯ รญฺโญ อนุจฺฉวิกานีติ รญฺโญ ปริภุญฺชนโยคฺยานิฯ สพฺเพสนฺติ ‘‘ราชารหานี’’ติอาทินา วุตฺตานํ สพฺเพสํเยว เอกชฺฌํ คหณํฯ พุทฺธานํ ปริสา นาม โอธิโส อโนธิโส จ สมิตปาปา, ตถตฺถาย ปฏิปนฺนา จ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สมณานํ โกฏฺฐาสภูตา จตสฺโส ปริสา’’ติฯ

สิปฺปาทิวาจนนฺติ สิปฺปานํ สิกฺขาปนํฯ ปาฬิยมฺปิ หิ ‘‘วาเจตา’’ติ วาจนสีเสน สิกฺขาปนํ ทสฺสิตํฯ อุกฺกุฏิกาสนนฺติ ตํตํเวยฺยาวจฺจกรเณน อุกฺกุฏิกสฺส นิสชฺชาฯ ปโยชนวเสน เคหโต เคหํ คามโต คามํ ชงฺฆาโย กิลเมตฺวา เปสนํ ชงฺฆเปสนิกาฯ ลิขิตฺวา ปาติตํ วิย โหติ อปริปุณฺณภาวโตฯ อนุปุพฺพอุคฺคตวฏฺฏิตนฺติ โคปฺผกฏฺฐานโต ปฏฺฐาย ยาว ชาณุปฺปเทสา มํสูปจยสฺส อนุกฺกเมน สมนฺตโต วฑฺฒิตตฺตา อนุปุพฺเพน อุคฺคตํ หุตฺวา สุวฏฺฏิตํฯ เอณิชงฺฆลกฺขณนฺติ สณฺฐานมตฺเตน เอณิมิคชงฺฆาสทิสชงฺฆลกฺขณํฯ