เอเกกํ สตคุณํ กตฺวาติ อนนฺตาสุ โลกธาตูสุ ยตฺตกา สตฺตา, เตหิ สพฺเพหิ ปจฺเจกํ สตกฺขตฺตุํ กตานิ ทานาทิปุญฺญกมฺมานิ ยตฺตกานิ, ตโต เอเกกํ ปุญฺญกมฺมํ มหาสตฺเตน สตคุณํ กตํ ‘‘สต’’นฺติ อธิปฺเปตํ, ตสฺมา อิธ สต-สทฺโท พหุภาวปริยาโย, น สงฺขฺยาวจโนติ ทสฺเสติ ‘‘สตคฺฆิ สตํ เทวมนุสฺสา’’ติอาทีสุ วิยฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา สตปุญฺญลกฺขโณติ อิมมตฺถํ โรจยิํสู’’ติฯ

อายตปณฺหิตาทิติลกฺขณวณฺณนา

[206] สรสจุติ นาม ชาตสฺส สตฺตสฺส ยาวชีวํ ชีวิตฺวา ปกติยา มรณํฯ อากฑฺฒชิยสฺส ธนุทณฺฑสฺส วิย ปาทานํ อนฺโตมุขํ กุฏิลตาย อนฺโตวงฺกปาทตาฯ พหิมุขํ กุฏิลตาย พหิวงฺกปาทตาฯ ปาทตลสฺส มชฺเฌ อูนตาย อุกฺกุฏิกปาทตาฯ อคฺคปาเทน ขญฺชนกา อคฺคโกณฺฑาฯ ปณฺหิปฺปเทเสน ขญฺชนกา ปณฺหิโกณฺฑาฯ อุนฺนตกาเยนาติ อโนนตภาเวน สมุสฺสิตสรีเรน ฯ มุฏฺฐิกตหตฺถาติ อาวุธาทีนํ คหณตฺถํ กตมุฏฺฐิหตฺถาฯ ผณหตฺถกาติ อญฺญมญฺญํ สํสฏฺฐงฺคุลิหตฺถาฯ อิทเมตฺถ กมฺมสริกฺขกนฺติ อิทํ อิเมสํ ติณฺณมฺปิ ลกฺขณานํ ตถาคตสฺส ทีฆายุกตาย ญาปกนิมิตฺตภาโว เอตฺถ อายตปณฺหิตา, ทีฆงฺคุลิตา พฺรหฺมุชุคตฺตตาติ เอตสฺมิํ ลกฺขณตฺตเย กมฺมสริกฺขกตฺตํฯ นิสฺสนฺทผลํ ปน อนนฺตรายตาทิ ทฏฺฐพฺพํฯ

[207] ภายิตพฺพวตฺถุนิมิตฺตํ อุปฺปชฺชมานมฺปิ ภยํ อตฺตสิเนหเหตุกํ ปหีนสิเนหสฺส ตทภาวโตติ อาห ‘‘ยถา มยฺหํ มรณโต ภยํ มม ชีวิตํ ปิย’’นฺติฯ สุจิณฺเณนาติ สุฏฺฐุ กตูปจิเตน สุจริตกมฺมุนาฯ

จวิตฺวาติ สคฺคโต จวิตฺวาฯ ‘‘สุชาตคตฺโต สุภุโช’’ติ อาทโย สรีราวยวคุณา อิเมหิ ลกฺขเณหิ อวินาภาวิโนติ ทสฺเสตุํ วุตฺตาฯ จิรยปนายาติ อตฺตภาวสฺส จิรกาลํ ปวตฺตนายฯ เตนาห ‘‘ทีฆายุกภาวายา’’ติฯ ตโตติ จกฺกวตฺตี หุตฺวา ยาปนโตฯ วสิปฺปตฺโตติ ฌานาทีสุ วสีภาวญฺเจว เจโตวสิภาวญฺจ ปตฺโต หุตฺวา, กถํ อิทฺธิภาวนาย อิทฺธิปาทภาวนายาติ อตฺโถฯ ยาเปติ จิรตรนฺติ โยชนาฯ

สตฺตุสฺสทตาลกฺขณวณฺณนา

[208] รโส ชาโต เอเตสนฺติ รสิตานิ, มหารสานิฯ เตนาห ‘‘รสสมฺปนฺนาน’’นฺติฯ ปิฏฺฐขชฺชกาทีนีติ ปูปสกฺขลิโมทกาทีนิฯ อาทิ-สทฺเทน ปน กทลิผลาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ปิฏฺฐํ ปกฺขิปิตฺวา ปจิตพฺพปายสํ ปิฏฺฐปายสํฯ อาทิ-สทฺเทน ตถารูปโภชฺชยาคุอาทิํ สงฺคณฺหาติฯ

อิธ กมฺมสริกฺขกํ นาม สตฺตุสฺสทตาลกฺขณสฺส ปณีตลาภิตาย ญาปกนิมิตฺตภาโวฯ อิมินา นเยน ตตฺถ ตตฺถ ลกฺขเณ กมฺมสริกฺขกํ นิทฺธาเรตฺวา โยเชตพฺพํฯ

[209] อุตฺตโม อคฺครสทายโกติ สพฺพสตฺตานํ อุตฺตโม โลกนาโถ อคฺคานํ ปณีตานํ รสานํ ทายโกฯ อุตฺตมานํ อคฺครสานนฺติ ปณีเตสุปิ ปณีตรสานํฯ ขชฺชโภชฺชาทิโชตกนฺติ ขชฺชโภชฺชาทิลาภโชตกํฯ ลาภสํวตฺตนิกสฺส กมฺมสฺส ผลํ ‘‘ลาภสํวตฺตนิก’’นฺติ การณูปจาเรน วทติฯ ตทตฺถโชตกนฺติ วา ตสฺส ปณีตโภชนทายกตฺตสงฺขาตสฺส อตฺถสฺส โชตกํฯ ตทาธิคจฺฉตีติ เอตฺถ อา-กาโร นิปาตมตฺตนฺติ อาห ‘‘ตํ อธิคจฺฉตี’’ติฯ ลาภิรุตฺตมนฺติ ร-กาโร ปทสนฺธิกโรฯ

กรจรณาทิลกฺขณวณฺณนา

[210] ปพฺพชิตปริกฺขารํ ปตฺตจีวราทิํ คิหิปริกฺขารํ วตฺถาวุธยานสยนาทิํฯ

สพฺพนฺติ สพฺพํ อุปการํฯ มกฺเขตฺวา นาเสติ มกฺขิภาเว ฐตฺวาฯ เตเลน วิย มกฺเขตีติ สตโธตเตเลน มกฺเขติ วิยฯ อตฺถสํวฑฺฒนกถายาติ หิตาวหกถายฯ กถาคหณญฺเจตฺถ นิทสฺสนมตฺตํฯ ปเรสํ หิตาวโห กายปโยโคปิ อตฺถจริยาฯ อฏฺฐกถายํ ปน วจีปโยควเสเนว อตฺถจริยา วุตฺตาฯ

สมานตฺตตายาติ สทิสภาเว สมานฏฺฐาเน ฐปเนน, ตํ ปนสฺส สมานฏฺฐาเน ฐปนํ อตฺตสทิสตากรณํ, สุเขน เอกสมฺโภคตา, อตฺตโน สุขุปฺปตฺติยํ; ตสฺส จ ทุกฺขุปฺปตฺติยํ เตน อตฺตโน เอกสมฺโภคตาติ อาห ‘‘สมานสุขทุกฺขภาเวนา’’ติฯ สา จ สมานสุขทุกฺขตา เอกโต นิสชฺชาทินา ปากฏา โหตีติ ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอกาสเน’’ติอาทิมาหฯ น หิ สกฺกา เอกปริโภโค กาตุํ ชาติยา หีนตฺตาฯ ตถา อกริยมาเน จ โส กุชฺฌติ โภเคน อธิกตฺตา, ตสฺมา ทุสฺสงฺคโหฯ น หิ โส เอกปริโภคํ อิจฺฉติ ชาติยา หีนภาวโตฯ น อกริยมาเน จ กุชฺฌติ โภเคน หีนภาวโตฯ อุโภหีติ ชาติโภเคหิฯ