เมนู

โพธิสตฺตปพฺพชฺชาวณฺณนา

[54] ปพฺพชิตสฺส ธมฺมิํ กถํ สุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อญฺญญฺจ สงฺคีติอนารุฬฺหํ เตน ตทา วุตฺตํ ธมฺมิํ กถนฺติ โยชนาฯ ‘‘วํโสวา’’ติ ปทตฺตเยน ธมฺมตา เอสาติ ทสฺเสติฯ จิรสฺสํ จิรสฺสํ ปสฺสนฺติ ทีฆายุกภาวโตฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘พหูนํ วสฺสานํ…เป.… อจฺจเยนา’’ติฯ เตเนวาติ น จิรสฺสํ ทิฏฺฐภาเวเนวฯ อจิรกาลนฺตริกเมว ปุพฺพกาลกิริยํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ชิณฺณญฺจ ทิสฺวา…เป.… ปพฺพชิตญฺจ ทิสฺวา, ตสฺมา อหํ ปพฺพชิโตมฺหิ ราชา’’ติ อาห ยถา ‘‘นฺหตฺวา วตฺถํ ปริทหิตฺวา คนฺธํ วิลิมฺปิตฺวา มาลํ ปิฬนฺธิตฺวา ภุตฺโต’’ติฯ

มหาชนกายอนุปพฺพชฺชาวณฺณนา

[55] ‘‘กสฺมา ปเนตฺถา’’ติอาทินา เตสํ จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ มหาสตฺเต สํภตฺตตํ, สํเวคพหุลตญฺจ ทสฺเสติ, ยโต สุตฏฺฐาเนเยว ฐตฺวา ญาติมิตฺตาทีสุ กิญฺจิ อนามนฺเตตฺวา มตฺตวรวารโณ วิย อโยมยพนฺธนํ ฆนพนฺธนํ ฉินฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ อุปคจฺฉิํสุฯ

จตฺตาโร มาเส จาริกํ จริ น ตาว ญาณสฺส ปริปากํ คตตฺตาฯ

ยทา ปน ญาณํ ปริปากํ คตํ, ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อยํ ปนา’’ติอาทิมาหฯ สพฺเพว อิเม ปพฺพชิตา มม คมนํ ชานิสฺสนฺติ, ชานนฺตา จ มํ อนุพนฺธิสฺสนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ สนฺนิสีเวสูติ สนฺนิสินฺเนสุฯ สณเตวาติ สณติ วิย สทฺทํ กโรติ วิยฯ

อวิเวการามานนฺติ อนภิรติวิเวกานํฯ อยํ กาโลติ อยํ เตสํ ปพฺพชิตานํ มม คมนสฺส อชานนกาโลฯ นิกฺขมิตฺวาติ ปณฺณสาลาย นิคฺคนฺตฺวา, มหาภินิกฺขมนํ ปน ปเคว นิกฺขนฺโตฯ ปารมิตานุภาเวน อุฏฺฐิตํ อุปริ เทวตาหิ ทิพฺพปจฺจตฺถรเณหิ สุปญฺญตฺตมฺปิ มหาสตฺตสฺส ปุญฺญานุภาเวน สิทฺธตฺตา เตน ปญฺญตฺตํ วิย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ปลฺลงฺกํ ปญฺญเปตฺวา’’ติฯ ‘‘กามํ ตโจ จ นฺหารุ จ, อฏฺฐิ จ อวสิสฺสตู’’ติอาทิ (ม. นิ. 2.184; สํ. นิ. 2.22, 237; อ. นิ. 2.5; 8.13; มหานิ. 17, 196) นยปฺปวตฺตํ จตุรงฺควีริยํ อธิฏฺฐหิตฺวาฯ วูปกาสนฺติ วิเวกวาสํฯ

อญฺเญเนวาติ ยตฺถ มหาปุริโส ตทา วิหรติ, ตโต อญฺเญเนว ทิสาภาเคนฯ กามํ โพธิมณฺโฑ ชมฺพุทีปสฺส มชฺเฌ นาภิฏฺฐานิโย, ตทา ปน พฺรหารญฺเญ วิวิตฺเต โยคีนํ ปฏิสลฺลานสารุปฺโป หุตฺวา ติฏฺฐติ, ตทญฺโญ ปน ชมฺพุทีปปฺปเทโส เยภุยฺเยน พหุชโน อากิณฺณมนุสฺโส อิทฺโธ ผีโต อโหสิฯ เตน เต ตํ ตํ ชนปทเทสํ อุทฺทิสฺส คตา ‘‘อนฺโต ชมฺพุทีปาภิมุขา จาริกํ ปกฺกนฺตา’’ติ วุตฺตา อนฺโต ชมฺพุทีปาภิมุขา, น หิมวนฺตาทิปพฺพตาภิมุขาติ อตฺโถฯ

โพธิสตฺตอภินิเวสวณฺณนา

[57] กามํ ภควา พุทฺโธ หุตฺวา สตฺตสตฺตาหานิ ตตฺเถว วสิ, สพฺพปฐมํ ปน วิสาขปุณฺณมํ สนฺธาย ‘‘เอกรตฺติวาสํ อุปคตสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ รโหคตสฺสาติ รโห ชนวิวิตฺตํ ฐานํ อุปคตสฺส, เตน คณสงฺคณิกาภาเวน มหาสตฺตสฺส กายวิเวกมาหฯ ปฏิสลฺลีนสฺสาติ นานารมฺมณจารโต จิตฺตสฺส นิวตฺติยา ปติ สมฺมเทว นิลีนสฺส ตตฺถ อวิสฏจิตฺตสฺส, เตน จิตฺตสงฺคณิกาภาเวนสฺส ปุพฺพภาคิยํ จิตฺตวิเวกมาหฯ ทุกฺขนฺติ ชาติอาทิมูลกํ ทุกฺขํฯ กามํ จุตูปปาตาปิ ชาติมรณานิ เอว, มรณชาติโยว ‘‘ชายติ มียตี’’ติ ปน วตฺวา ‘‘จวติ อุปปชฺชตี’’ติ วจนํ น เอกภวปริยาปนฺนานํ เนสํ คหณํ, อถ โข นานาภวปริยาปนฺนานํ เอกชฺฌํ คหณนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิทํ ทฺวยํ…เป.… วุตฺต’’นฺติฯ กสฺมา ปน โลกสฺส กิจฺฉาปตฺติปริวิตกฺกเน ‘‘ชรามรณสฺสา’’ติ ชรามรณวเสน นิยมนํ กตนฺติ อาห ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิฯ ชรามรณเมว อุปฏฺฐาติ อาทิโตติ อธิปฺปาโยฯ อภินิวิฏฺฐสฺสาติ อารทฺธสฺสฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาทมุเขน วิปสฺสนารมฺเภ ตสฺส ชรามรณโต ปฏฺฐาย อภินิเวโส อคฺคโต ยาว มูลํ โอตรณํ วิยาติ อาห ‘‘ภวคฺคโต โอตรนฺตสฺส วิยา’’ติฯ

อุปายมนสิการาติ อุปาเยน มนสิกรณโต มนสิการสฺส ปวตฺตนโตฯ อิทานิ ตํ อุปายมนสิการปริยายํ โยนิโสมนสิการํ สรูปโต, ปวตฺติอาการโต จ ทสฺเสตุํ ‘‘อนิจฺจาทีนิ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ โยนิโสมนสิกาโร นาม โหตีติ ยาถาวโต มนสิการภาวโตฯ อนิจฺจาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน ทุกฺขานตฺตอสุภาทีนํ คหณํฯ อยนฺติ ‘‘เอตทโหสี’’ติ เอวํ วุตฺโต ‘‘กิมฺหิ นุ โข สตี’’ติอาทินยปฺปวตฺโต มนสิกาโรฯ เตสํ อญฺญตโรติ เตสุ อนิจฺจาทิมนสิกาเรสุ อญฺญตโร เอโกฯ โก ปน โสติ? อนิจฺจมนสิกาโรว, ตตฺถ การณมาห ‘‘อุทยพฺพยานุปสฺสนาวเสน ปวตฺตตฺตา’’ติฯ ยญฺหิ อุปฺปชฺชติ เจว จวติ จ, ตํ อนิจฺจํ อุทยวยปริจฺฉินฺนตฺตา อทฺธุวนฺติ กตฺวาฯ ตสฺส ปน ตพฺภาวทสฺสนํ ยาถาวมนสิการตาย โยนิโสมนสิกาโร อิโต โยนิโสมนสิการาติ เหตุมฺหิ นิสฺสกฺกวจนนฺติ ตสฺส อิมินา ‘‘อุปายมนสิกาเรนา’’ติ เหตุมฺหิ กรณวจเนน อตฺถมาหฯ