ชาติยา อาทีนวทสฺสนตฺถํ ตํมูลสฺส อุมฺมูลนํ วิย โหตีติ, ตสฺส จ อวสฺสิตภาวโต ‘‘ชาติยา มูลํ ขณนฺโต นิสีที’’ติ อาหฯ สิทฺเธ หิ การเณ ผลํ สิทฺธเมว โหตีติฯ ปีฬํ ชเนตฺวา อนฺโตตุทนวเสน สพฺพปฐมํ หทยํ อนุปวิสฺส ฐิตตฺตา ปฐเมน สลฺเลน หทเย วิทฺโธ วิย นิสีทีติ โยชนาฯ

พฺยาธิปุริสวณฺณนา

[47] ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘สุทฺธาวาสา กิรา’’ติอาทินา ปุพฺเพ วุตฺเตเนว นเยนฯ อาพาธิกนฺติ อาพาธวนฺตํฯ ทุกฺขิตนฺติ สญฺชาตทุกฺขํฯ อชาตนฺติ อชาตภาโว, นิพฺพานํ วาฯ

กาลกตปุริสวณฺณนา

[50] ภนฺตเนตฺตกุปฺปลาทิ วิวิธํ กตฺวา ลาตพฺพโต วิลาโต, วยฺหํ, สิวิกา จาติ อาห ‘‘วิลาตนฺติ สิวิก’’นฺติฯ สิวิกาย ทิฏฺฐปุพฺพตฺตา มหาสตฺโต จิตกปญฺชรํ ‘‘สิวิก’’นฺติ อาหฯ อิโต ปฏิคตนฺติ อิโต ภวโต อปคตํ ฯ กตกาลนฺติ ปริโยสาปิตชีวนกาลํฯ เตนาห ‘‘ยตฺตก’’นฺติอาทิฯ

ปพฺพชิตวณฺณนา

[53] ธมฺมํ จรตีติ ธมฺมจรโณ, ตสฺส ภาโว ธมฺมจรณภาโวติ ธมฺมจริยเมว วทติฯ เอวํ เอเกกสฺส ปทสฺสาติ ยถา ‘‘สาธุธมฺมจริยาติ ปพฺพชิโต’’ติ โยชนา, เอวํ ‘‘สาธุสมจริยาติ ปพฺพชิโต’’ติอาทินา เอเกกสฺส ปทสฺส โยชนา เวทิตพฺพาฯ สพฺพานีติ ‘‘สาธุธมฺมจริยา’’ติอาทีสุ อาคตานิ สพฺพานิ ธมฺมสมกุสลปุญฺญปทานิฯ ทสกุสลกมฺมปถเววจนานีติ ทานาทีนิ ทสกุสลธมฺมปริยายปทานิฯ