สรณคมนวณฺณนา

[437] อภิรทฺโธติ อาราธิตจิตฺโต, สาสนสฺส อาราธิตจิตฺตตา ปสีทนวเสนาติ อาห ‘‘อภิปฺปสนฺโน’’ติฯ ปญฺหุปฏฺฐานานีติ ปญฺเหสุ อุปฏฺฐานานิ มยา ปุจฺฉิตตฺเถสุ ตุมฺหากํ วิสฺสชฺชนวเสน ญาณุปฏฺฐานานิฯ

ยญฺญกถาวณฺณนา

[438] สงฺฆาตนฺติ สํ-สทฺโท ปทวฑฺฒนมตฺตนฺติ อาห ‘‘ฆาต’’นฺติฯ วิปากผเลนาติ สทิสผเลนฯ มหปฺผโล น โหติ ควาทิปาณฆาเตน อุปกฺกิลิฏฺฐภาวโตฯ คุณานิสํเสนาติ อุทฺทยผเลนฯ อานุภาวชุติยาติ ปฏิปกฺขวิคมนชนิเตน สภาวสงฺขาเตน เตเชนฯ น มหาชุติโก โหติ อปริสุทฺธภาวโตฯ วิปากวิปฺผารตายาติ วิปากผลสฺส วิปุลตาย, ปาริปูริยาติ อตฺโถฯ ทุฏฺฐุเขตฺเตติ อุสภาทิโทเสหิ ทูสิตเขตฺเต, ตํ ปน วปฺปาภาวโต อสารํ โหตีติ อาห ‘‘นิสฺสารเขตฺเต’’ติฯ ทุพฺภูเมติ กุจฺฉิตภูมิภาเค, สฺวาสฺส กุจฺฉิตภาโว อสารตาย วา สิยา นินฺนตาทิโทสวเสน วาฯ ตตฺถ ปฐโม ปกฺโข ปฐมปเทน ทสฺสิโตติ อิตรํ ทสฺเสนฺโต ‘‘วิสมภูมิภาเค’’ติ อาหฯ ทณฺฑาภิฆาตาทินา ฉินฺนภินฺนานิฯ ปูตีนีติ โคมยเลปทานาทิสุเขน อสุกฺขาปิตตฺตา ปูติภาวํ คตานิฯ ตานิ ปน ยสฺมา สารวนฺตานิ น โหนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘นิสฺสารานี’’ติฯ วาตาตปหตานีติ วาเตน จ อาตเปน จ วินฏฺฐพีชสามตฺถิยานิฯ เตนาห ‘‘ปริยาทินฺนเตชานี’’ติฯ ยํ ยถาชาตวีหิอาทิคเตน ตณฺฑุเลน องฺกุรุปฺปาทนโยคฺยพีชสามตฺถิยํ, ตํ ตณฺฑุลสาโร, ตสฺส อาทานํ คหณํ ตถาอุปฺปชฺชนเมวฯ เอตานิ ปน พีชานิ น ตาทิสานิ ขณฺฑาทิโทสวนฺตตายฯ ธาราย เขตฺเต อนุปฺปเวสนํ นาม วสฺสนเมว, ตํ ปฏิกฺเขปวเสน ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘น สมฺมา วสฺเสยฺยา’’ติฯ องฺกุรมูลปตฺตาทีหีติ เจตฺถ องฺกุรกนฺทาทีหิ อุทฺธํ วุทฺธิํ, มูลชฏาทีหิ เหฏฺฐา วิรุฬฺหิํ, ปตฺตปุปฺผาทีหิ สมนฺตโต จ เวปุลฺลนฺติ โยชนาฯ

อปรูปฆาเตนาติ ปเรสํ วิพาธเนนฯ อุปฺปนฺนปจฺจยโตติ นิพฺพตฺติตฆาสจฺฉาทนาทิเทยฺยธมฺมโตฯ ควาทิฆาเตนปิ หิ ตตฺถ ปฏิคฺคาหกานํ ฆาโส สงฺกียติฯ

‘‘อปรูปฆาติตายา’’ติ อิทํ สีลวนฺตตาย การณวจนํ ฯ คุณาติเรกนฺติ คุณาติริตฺตํ, สีลาทิโลกุตฺตรคุเณหิ วิสิฏฺฐนฺติ อตฺโถฯ วิปุลาติ สทฺธาสมฺปทาทิวเสน อุฬาราฯ

อุตฺตรมาณววตฺถุวณฺณนา

[439] อถ โข เตหิ สกุณฺฑเกหิ ตณฺฑุเลหิ สิทฺธํภตฺตํ อุตฺตณฺฑุลเมว โหตีติ อาห ‘‘อุตฺตณฺฑุลภตฺต’’นฺติฯ พิลงฺคํ วุจฺจติ อารนาลํ พิลงฺคโต นิพฺพตฺตนโต, ตเทว กญฺชิยโต ชาตนฺติ กญฺชิยํ, ตํ ทุติยํ เอตสฺสาติ พิลงฺคทุติยํ, ตํ ‘‘กญฺชิกทุติย’’นฺติ จ วุตฺตํฯ โธรกานีติ โธวิยานิฯ ยสฺมา ถูลตรานิปิ ‘‘ถูลานี’’ติ วตฺตพฺพตํ อรหนฺติ, ตสฺมา ‘‘ถูลานิ จา’’ติ วุตฺตํฯ คุฬทสานีติ สุตฺตานํ ถูลตาย, กญฺชิกสฺส พหลตาย จ ปิณฺฑิตทสานิฯ เตนาห ‘‘ปุญฺชปุญฺช…เป.… ทสานี’’ติฯ อนุทฺทิสตีติ อนุ อนุ กเถติฯ

[440] อสกฺกจฺจนฺติ น สกฺกจฺจํ อนาทรการํ, ตํ ปน กมฺมผลสทฺธาย อภาเวน โหตีติ อาห ‘‘สทฺธาวิรหิต’’นฺติฯ อจิตฺตีกตนฺติ จิตฺตีการปจฺจุปฏฺฐาปนวเสน น จิตฺตีกตํฯ เตนาห ‘‘จิตฺตีการวิรหิต’’นฺติอาทิฯ จิตฺตีการรหิตํ วา อจิตฺตีกตํ, ยถา กตํ ปเรสํ วิมฺหยาวหํ โหติ, ตถา อกตํฯ จิตฺตสฺส อุฬารปณีตภาโว ปน อสกฺกจฺจทาเนเนว พาธิโตฯ อปวิทฺธนฺติ ฉฑฺฑนียธมฺมํ วิย อปวิทฺธํ กตฺวา, เอเตน ตสฺมิํ ทาเน คารวากรณํ วทติฯ เสรีสกํ นามาติ ‘‘เสรีสก’’นฺติ เอวํ นามกํฯ ตุจฺฉนฺติ ปริชนปริจฺเฉทวิรหโต ริตฺตํฯ

ปายาสิเทวปุตฺตวณฺณนา

[441] ตสฺสานุภาเวนาติ ตสฺส ทานสฺส อานุภาเวนฯ สิรีสรุกฺโขติ ปภสฺสรขนฺธวิฏปสาขาปลาสสมฺปนฺโน มนุญฺญทสฺสโน ทิพฺโพ สิรีสรุกฺโขฯ อฏฺฐาสีติ ผลสฺส กมฺมสริกฺขตํ ทสฺเสนฺโต วิมานทฺวาเร นิพฺพตฺติตฺวา อฏฺฐาสิฯ ปุพฺพาจิณฺณวเสนาติ ปุริมชาติยํ ตตฺถ นิวาสปริจยนวเสนฯ น เกวลํ ปุพฺพาจิณฺณวเสเนว, อถ โข อุตุสุขุมวเสน ปีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตตฺถ กิรสฺส อุตุสุขํ โหตี’’ติ อาหฯ