[425] อามโตติ เอตฺถ อา-สทฺโท อามิส-สทฺโท วิย อุปฑฺฒปริยาโยติ อาห ‘‘อทฺธมโต’’ติ, อามโตติ วา อีสํ ทรเถน อุสฺมนา ยุตฺตมรโณ มรนฺโตติ อตฺโถฯ มียมาโน หิ อวิคตุสฺโม โหติ, น มโต วิย วิคตุสฺโมฯ เตนาห ‘‘มริตุํ อารทฺโธ โหตี’’ติฯ ตถา รูปสฺส โอธุนนํ นามสฺส โอรโต ปริวตฺตนเมวาติ อาห ‘‘โอรโต กโรถา’’ติฯ โอรโต กาตุกามสฺส ปน สํปริวตฺตนํ สนฺธุนนํ, ตํ ปน ปรโต กรณนฺติ อาห ‘‘ปรโต กโรถา’’ติฯ ปรมุขํ กตสฺส อิโต จิโต ปริวตฺตนํ นิทฺธุนนนฺติ อาห ‘‘อปราปรํ กโรถา’’ติฯ อินฺทฺริยานิ อปริภินฺนานีติ อธิปฺปาเยน ‘‘ตญฺจายตนํ น ปฏิสํเวเทตี’’ติ วุตฺตํฯ

สงฺขธมอุปมาวณฺณนา

[426] สงฺขํ ธมติ, ธมาเปตีติ วา สงฺขธโมฯ อุปลาเปตฺวาติ อุปรูปริ สทฺทโยควเสน สลฺลาเปตฺวา, สทฺทยุตฺตํ กตฺวาติ อตฺโถฯ ตํ ปน อตฺถโต ธมนเมวาติ อาห ‘‘ธมิตฺวา’’ติฯ

อคฺคิกชฏิลอุปมาวณฺณนา

[428] อาหิโต อคฺคิ เอตสฺส อตฺถีติ อคฺคิโก, สฺวาสฺส อคฺคิกภาโว ยสฺมา อคฺคิหุตมาลาเวทิสมฺปาทเนหิ เจว อินฺธนธูมพริหิสสปฺปิเตลูปหรเณหิ พลิปุปฺผธูมคนฺธาทิอุปหาเรหิ จ ตสฺส ปยิรุปาสนาย อิจฺฉิโต, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อคฺคิปริจารโก’’ติฯ อายุํ ปาปุณาเปยฺยนฺติ ยถา จิรชีวี โหติ, เอวํ อายุํ ปจฺฉิมวยํ ปาเปยฺยํฯ วฑฺฒิํ คเมยฺยนฺติ สรีราวยเว, คุณาวยเว จ ผาติํ ปาเปยฺยํฯ อรณี ยุคฬนฺติ อุตฺตรารณี, อธรารณีติ อรณีทฺวยํฯ

[429] เอวนฺติ ‘‘พาโล ปายาสิราชญฺโญ’’ติอาทิปฺปกาเรนฯ ตยาติ เถรํ สนฺธาย วทติฯ วุตฺตยุตฺตการณมกฺขลกฺขเณนาติ วุตฺตยุตฺตการณสฺส มกฺขนสภาเวนฯ ยุคคฺคาหลกฺขเณนาติ สมธุรคฺคหณลกฺขเณนฯ ปลาเสนาติ ปลาเสตีติ ปลาโส, ปรสฺส คุเณ อุตฺตริตเร ฑํสิตฺวา วิย ฉฑฺเฑนฺโต อตฺตโน คุเณหิ สเม กโรตีติ อตฺโถฯ สมกรณรโส หิ ปลาโส, เตน ปลาเสนฯ