โจรอุปมาวณฺณนา

[413] อุทฺทิสิตฺวาติ อุเปจฺจ ทสฺเสตฺวาฯ กมฺมการณิกสตฺเตสูติ เนรยิกานํ สงฺฆาตนกสตฺเตสุฯ กมฺมเมวาติ เตหิ เตหิ เนรยิเกหิ กตกมฺมเมวฯ กมฺมการณํ กโรตีติ อายูหนานุรูปํ ตํ ตํ การณํ กโรติ, ตถา ทุกฺขํ อุปฺปาเทตีติ อตฺโถฯ นิรยปาลาติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ, เตน ตตฺถ สพฺพํ นิรยกณฺฑปาฬิํ (ม. นิ. 3.259) สงฺคณฺหาติฯ เอวํ สุตฺตโต (ม. นิ. 3.259) นิรยปาลานํ อตฺถิภาวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยุตฺติโตปิ ทสฺเสตุํ ‘‘มนุสฺสโลเก’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ เนรยิเก นิรเย ปาเลนฺติ ตโต นิคฺคนฺตุํ อปฺปทานวเสน รกฺขนฺตีติ นิรยปาลาฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ ปปญฺจสูทนีฏีกายํ คเหตพฺพํฯ

คูถกูปปุริสอุปมาวณฺณนา

[415] นิมฺมชฺชถาติ นิรวเสสโต มชฺชถ โสเธถฯ ตํ ปน ตสฺส ตสฺส คูถสฺส ตถา โสธนํ อปนยนํ โหตีติ อาห ‘‘อปเนถา’’ติฯ

อสุจีติ อสุทฺโธ, โส ปน ยสฺมา มนวฑฺฒนโก มโนหโร น โหติ, ตสฺมา อาห ‘‘อมนาโป’’ติฯ อสุจิสงฺขาตํ อสุจิภาคตํ อตฺตโน สภาวตํ คโต ปตฺโตติ อสุจิสงฺขาโตติ อาห ‘‘อสุจิโกฏฺฐาสภูโต’’ติฯ ทุคฺคนฺโธติ ทุฏฺฐคนฺโธ อนิฏฺฐคนฺโธ, โส ปน น โย โกจิ, อถ โข ปูติคนฺโธติ อาห ‘‘กุณปคนฺโธ’’ติฯ ชิคุจฺฉิตพฺพยุตฺโตติ หีฬิตพฺพยุตฺโตฯ ปฏิกูโล ฆานินฺทฺริยสฺส ปฏิกูลรูโปฯ อุพฺพาธตีติ อุปรูปริ พาธติฯ มนุสฺสานํ คนฺโธ…เป.… พาธติ อติวิย อสุจิสภาวตฺตา, อสุจิมฺหิเยว ชาตสํวทฺธนภาวโต, เทวานญฺจ ฆานปสาทสฺส ติกฺขวิสทภาวโตฯ

[416] ทูเร นิพฺพตฺตา ปรนิมฺมิตวสวตฺติอาทโยฯ

[419] สุนฺทรธมฺเมติ โสภนคุเณฯ สุคติสุขนฺติ สุคติ เจว ตปฺปริยาปนฺนํ สุขญฺจฯ