ปายาสิราชญฺญวตฺถุวณฺณนา

[407] ทิฏฺฐิเยว ทิฏฺฐิคตนฺติ คต-สทฺเทน ปทวฑฺฒนมาห, ทิฏฺฐิยา วา คตมตฺตํ ทิฏฺฐิคตํ, อยาถาวคฺคาหิตาย คนฺตพฺพาภาวโต ทิฏฺฐิยา คหณมตฺตํ, เกวโล มิจฺฉาภินิเวโสติ อตฺโถ, ตํ ปน ทิฏฺฐิคตํ ตสฺส อโยนิโสมนสิการาทิวเสน อุปฺปชฺชิตฺวา ปฏิปกฺขสมฺมุขีภาวาภาวโต, อนุรูปาหารลาภโต จ สมุทาจารปฺปตฺตํ ชาตนฺติ ปาฬิยํ ‘‘อุปฺปนฺนํ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ตํ ตํ การณํ อปทิสิตฺวาติ ตโต อิธาคจฺฉนกสฺส, อิโต ตตฺถ คจฺฉนกสฺส จ อปทิสนโต ‘‘ตตฺถ ตตฺเถว สตฺตานํ อุจฺฉิชฺชนโต’’ติ เอวมาทิ ตํ ตํ การณํ ปฏิรูปกํ อปทิสิตฺวาฯ

[408] อาปนฺนานธิปฺเปตตฺถวิสเย อยํ ปุรา-สทฺทปโยโคติ อาห ‘‘ปุรา…เป.… สญฺญาเปตีติ ยาว น สญฺญาเปตี’’ติฯ

จนฺทิมสูริยอุปมาวณฺณนา

[411] ยถา จนฺทิมสูริยา อุฬารวิปุโลภาสตาย อญฺเญน โอภาเสน อนภิภวนียา, เอวมยมฺปิ ปญฺญาโอภาเสนาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘จนฺทิม…เป.… อญฺเญนา’’ติอาทิมาหฯ อาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘กิตฺตเก ฐาเน เอเต ปวตฺเตนฺติ, กิตฺตกญฺจ ฐานํ เนสํ อาภา ผรตี’’ติ เอวมาทิมฺปิ โจทนํ สงฺคณฺหาติฯ ปลิเวเฐสฺสตีติ อาพนฺธิสฺสติ, อนุยุญฺชิสฺสตีติ อตฺโถฯ นิพฺเพเฐตุํ ตํ วิสฺสชฺเชตุํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ยถาวุตฺตํ โจทนํ นิพฺเพเฐตุํ น สกฺโกติ, ตสฺมาฯ อตฺตโน อนิจฺฉิตํ สงฺฆาตนํ ปกฺขํ ปฏิชานนฺโต ‘‘ปรสฺมิํ โลเก, น อิมสฺมิ’’นฺติอาทิมาหฯ

กถํ ปนายํ นตฺถิกทิฏฺฐิ ‘‘เทโว’’ติ ปฏิชานาตีติ ตตฺถ การณํ ทสฺเสตุํ ‘‘ภควา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘เทวาปิ เทวตฺตภาเวเนว อุจฺฉิชฺชนฺติ, มนุสฺสาปิ มนุสฺสตฺตภาเวเนว อุจฺฉิชฺชนฺตี’’ติ เอวํ วา อสฺส ทิฏฺฐิ, เอวญฺจ กตฺวา ‘‘เทวา เต, น มนุสฺสา’’ติ วจนญฺจ น วิรุชฺฌติฯ เอวํ จนฺเทติ จนฺทวิมาเน, น จ จนฺเท วา กถิยนฺเตฯ

[412] อาพาโธ เอเตสํ อตฺถีติ อาพาธิกาฯ ทุกฺขํ สญฺชาตํ เอเตสนฺติ ทุกฺขิตาฯ สทฺธาย อยิตพฺพา สทฺธายิกา, สทฺธาย ปวตฺติฏฺฐานภูตาฯ เตนาห ‘‘อหํ ตุมฺเห’’ติอาทิฯ ปจฺจโย ปตฺติยายนํ เอเตสุ อตฺถีติ ปจฺจยิกาฯ