ยสฺมา กายสมาจาราทีสุ วิภชฺช วุจฺจมาเนสุ มหาวิสยตาย อปริมาโณ วิภาโค สมฺภวติ วิสฺสชฺเชตุํฯ สกลมฺปิ วินยปิฏกํ ตสฺส นิทฺเทโสฯ รูปาทีสุ ปน วิภชฺช วุจฺจมาเนสุ อปฺปวิสยตาย น ตาทิโส วิภาโค สมฺภวติ วิสฺสชฺเชตุํฯ อิติ มหาวิสยตาย ปาติโมกฺขสํวรปุจฺฉา ตโย ปญฺหา กตา, อินฺทฺริยสํวรปุจฺฉา ปน อปฺปวิสยตาย เอโกว ปญฺโห กโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘จุทฺทส มหาปญฺหา’’ติฯ

[367] จลนฏฺเฐนาติ กมฺปนฏฺเฐนฯ ตณฺหา หิ กามราครูปราคอรูปราคาทิวเสน ปวตฺติยา อนวฏฺฐิตตาย สยมฺปิ จลติ, ยตฺถ อุปฺปนฺนา, ตมฺปิ สนฺตานํ ภวาทีสุ ปริกฑฺฒเนน จาเลติ, ตสฺมา จลนฏฺเฐน ตณฺหา เอชา นามฯ ปีฬนฏฺเฐนาติ วิพาธนฏฺเฐน ตสฺส ตสฺส ทุกฺขสฺส เหตุภาเวนฯ ปทุสฺสนฏฺเฐนาติ อธมฺมราคาทิภาเวน, สมฺมุขปรํมุเขน, กิเลสาสุจิปคฺฆรเณน จ ปการโต ทุสฺสนฏฺเฐน คณฺโฑฯ อนุปฺปวิฏฺฐฏฺเฐนาติ อาสยสฺส ทุนฺนีหรณียภาเวน อนุปฺปวิสนฏฺเฐนฯ กฑฺฒติ อตฺตโน จ รุจิยา อุปเนติฯ อุจฺจาวจนฺติ ปณีตภาวํ, นิหีนภาวญฺจฯ เยสุ สมณพฺราหฺมเณสุฯ ‘‘เยสาห’’นฺติปิ ปาฬิ, ตสฺสา เกจิ ‘‘เยสํ อห’’นฺติ อตฺถํ วทนฺติฯ เอวนฺติ สุตานุรูปํ, อุคฺคหานุรูปญฺจฯ ‘‘อหํ โข ปน ภนฺเต อญฺเญสํ สมณพฺราหฺมณานํ ธมฺมาจริโย โหนฺโตปิ ภควโต สาวโก…เป.… สมฺโพธิปรายโณ’’ติ เอวํ อตฺตโน โสตาปนฺนภาวํ ชานาเปติฯ

โสมนสฺสปฏิลาภกถาวณฺณนา

[368] สมาปนฺโนติ สโมคาฬฺโห ปวตฺตสมฺปหาโร วิยาติพฺยูฬฺโหฯ ชินิํสูติ ยถา อสุรา ปุน สีสํ อุกฺขิปิตุํ นาสกฺขิํสุ, เอวํ เทวา วิชินิํสุเยวาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘เทวา ปุน อปจฺจาคมนาย อสุเร ชินิํสู’’ติฯ ตาทิโส หิสฺส ชโย สาติสยํ เวทปฏิลาภาย อโหสิฯ ทุวิธมฺปิ โอชนฺติ ทิพฺพํ, อสุรํ จาติ ทฺวิปฺปการมฺปิ โอชํฯ เทวาเยว ปริภุญฺชิสฺสนฺติ อสุรานํ ปเวสาภาวโตฯ ทณฺฑสฺส อวจรณํ อาวรณํ ทณฺฑาวจโร, สห ทณฺฑาวจเรนาติ สทณฺฑาวจโร, ทณฺเฑน ปหริตฺวา วา อาวริตฺวา วา สาเธตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

[369] อิมสฺมิํเยว โอกาเสติ อิมิสฺสเมว อินฺทสาลคุหายํฯ เทวภูตสฺส เมติ ปุพฺเพปิ เทวภูตสฺส สกฺกสฺเสว เม ภูตสฺสฯ สโตติ อิทานิปิ สกฺกสฺเสว สโต ปุนรายุ จ เม ลทฺโธฯ