เตน วุตฺตํ ‘‘สมปญฺญาส มุจฺฉนา สํมุจฺเฉตฺวา’’ติฯ เสสเทเว ชานาเปนฺโต สกฺกสฺส คมนกาลนฺติ โยชนาฯ

[346] อติริวาติ ร-กาโร ปทสนฺธิกโร, อตีว อติวิยาติ วุตฺตํ โหติฯ ปกติ …เป.… อคมาสิ มรณภยสํตชฺชิตตฺตา ตรมานรูโปฯ เตเนวาห ‘‘นนุ จา’’ติอาทิฯ

[347] พุทฺธา นาม มหาการุณิกา, สเทวกสฺส โลกสฺส หิตสุขตฺถาย เอว อุปฺปนฺนา, เต กถํ อตฺถิเกหิ ทุรุปสงฺกมาติ อาห ‘‘อหํ สราโค’’ติอาทิฯ ตทนฺตรํ ปฏิสลฺลีนาติ เยน อนฺตเรน เยน ขเณน อุปสงฺกเมยฺย, ตทนฺตรํ ปฏิสลฺลีนา ฌานํ สมาปนฺนาฯ ตทนฺตร-สทฺโท วา ‘‘เอตรหี’’ติ อิมินา สมานตฺโถติ อาห ‘‘สมฺปติ ปฏิสลฺลีนา วา’’ติฯ

ปญฺจสิขคีตคาถาวณฺณนา

[348] สาเวสีติ ยถาธิปฺเปตมุจฺฉนํ ปฏฺฐเปตฺวา วีณํ วาเทนฺโต ตํตํฐานุปฺปตฺติยา ปากฏีภูตมนฺทตาววตฺถํ ทสฺเสนฺโต สุมธุรโกมลมธุปานมตฺตมธุการวิรุตาปหาสินิลกฺขโณ ปสนฺนภานี สมรวํ ตนฺติสฺสรํ สาเวสิฯ

‘‘สกฺยปุตฺโตว ฌาเนน, เอโกทิ นิปโก สโต;

อมตํ มุนิ ชิคีสาโน…ฯ

ยถาปิ มุนิ นนฺเทยฺย, ปตฺวา สมฺโพธิํ อุตฺตม’’นฺติฯ (ที. นิ. 2.348);

จ เอวํ พุทฺธูปสญฺหิตาฯ พุทฺธูปสญฺหิตา ปน พุทฺธานํ ธมฺมสรีรํ อารพฺภ นิสฺสยํ กตฺวา ปวตฺติตาติ อาห ‘‘ธมฺโม อรหตาํ อิวา’’ติฯ ธมฺมูปสญฺหิตา, อรหตฺตูปสญฺหิตา จ เวทิตพฺพาฯ

สูริยสมานสรีราติ สูริยสมานปฺปภาสรีราฯ เตนาห ‘‘ตสฺสา กิรา’’ติอาทิฯ ยสฺมา ติมฺพรุโน คนฺธพฺพเทวราชสฺส สูริยวจฺฉ สา องฺเก ชาตา, ตสฺมา อาห ‘‘ยํ ติมฺพรุํ เทวราชานํ นิสฺสาย ตฺวํ ชาตา’’ติฯ กลฺยาณงฺคตาย ‘‘กลฺยาณี’’ติ วุตฺตาติ อาห ‘‘สพฺพงฺคโสภนา’’ติฯ

ราคาเวสวเสน ปุพฺเพ วุตฺตา คาถา อิทานิปิ ตเมว อารพฺภ ปุรโต ฐิตํ วิย อาลปนฺโต วทติฯ

ถนุทรนฺติ ปโยธรญฺจ อุทรญฺจ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘ถนเวมชฺฌํ อุทรญฺจา’’ติฯ

กิญฺจิ การณนฺติ กิญฺจิ ปีฬํฯ

ปกติํ ชหิตฺวา ฐิตํ อภิรตฺตภาเวนฯ

วามูรูติ รุจิรอูรูฯ เตนาห ‘‘วามากาเรนา’’ติอาทิฯ วามวิกสิตรุจิรสุนฺทราภิรูปจารุสทฺทา หิ เอกตฺถา ทฏฺฐพฺพาฯ น ติขิณนฺติ น ติกฺขํ น ลูขํ น กกฺขฬํฯ มนฺทนฺติ มุทุ สินิทฺธํฯ

อเนกภาโวติ อเนกสภาโว, โส ปน พหุวิโธ นาม โหตีติ อาห ‘‘อเนกวิโธ ชาโต’’ติฯ อเนกภาโคติ อเนกโกฏฺฐาโสฯ

ตยา สทฺธิํ วิปจฺจตนฺติ ตยา สหิตํเยว เม ตํ กมฺมํ วิปจฺจตุ, ตยา สเหว ตสฺส กมฺมสฺส ผลํ อนุภเวยฺยนฺติ อธิปฺปาโยฯ ตยา สทฺธิเมวาติ ยถา จกฺกวตฺติสํวตฺตนิยกมฺมํ ตสฺส นิสฺสนฺทผลภูเตน อิตฺถิรตเนน สทฺธิํเยว วิปากํ เทติ, เอวํ ตํ เม กมฺมํ ตยา สทฺธิํเยว มยฺหํ วิปากํ เทตุฯ

เอโกทีติ เอโกทิภาวํ คโต, สมาหิโตติ อตฺโถฯ ชิคีสาโนติ ชิคีสมาโน โหติฯ ตถาภูโตว ชิคีสติ นามาติ ตถา ปฐมวิกปฺโป วุตฺโตฯ ทุติยวิกปฺเป ปน ‘‘วิจรตี’’ติ กิริยาปทํ อาหริตฺวา อตฺโถ วุตฺโตฯ

นนฺเทยฺยนฺติ สมาคมํ ปตฺเถนฺโต วทติ อติสสฺสิริกรูปโสภายฯ

[349] สํสนฺทตีติ สเมติ, ยาย มุจฺฉนาย, เยน จ อากาเรน ตนฺติสฺสโร ปวตฺโต, ตํ มุจฺฉนํ อนติวตฺเตนฺโต, เตเนว จ อากาเรน คีตสฺสโรปิ ปวตฺโตติ อตฺโถฯ เยน อชฺฌาสเยน ภควา ปญฺจสิขสฺส คนฺธพฺเพ วณฺณํ กเถสิ, ยทตฺถญฺจ กเถสิ, ตํ สพฺพํ วิภาเวตุํ ‘‘กสฺมา’’ติอาทิมาหฯ นตฺถิ โพธิมูเล เอว สมุจฺฉินฺนตฺตาฯ อุเปกฺขโก ภควา อนุปลิตฺตภาวโตฯ

สุวิมุตฺตจิตฺโต ภควา ฉนฺทราคโต, สพฺพสฺมา จ กิเลสาฯ ยทิ เอวํ กสฺมา ปญฺจสิขสฺส คนฺธพฺเพ วณฺณํ กเถสีติ อาห ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิฯ

คนฺถิตาติ สนฺทหิตา, ตา ปน นิรนฺตรํ กถิยมานา ราสิกตา วิย โหนฺตีติ อาห ‘‘ปิณฺฑิตา’’ติฯ โวหารวจนนฺติ ภควโต, ภิกฺขูนญฺจ ปุรโต วตฺตพฺพํ อุปจารวจนํฯ

อุปนจฺจนฺติยาติ อุปคนฺตฺวา นจฺจนฺติยาฯ

สกฺกูปสงฺกมนวณฺณนา

[350] ‘‘กทา สํยูฬฺหา’’ติอาทีนิ วทนฺโต ปฏิสมฺโมทติฯ วิปฺปการมฺปิ ทสฺเสยฺยาติ อฑฺฒกตาภินยวเสน นจฺจมฺปิ ทสฺเสยฺยฯ

[351] ‘‘อภิวทิโต สกฺโก เทวานมินฺโท’’ติอาทีนํ ‘‘เตน โข ปน สมเยนา’’ติอาทีนํ (ปารา. 16, 24) วิย สงฺคีติการวจนภาเว สํสโย นตฺถิ, ‘‘เอวญฺจ ปน ตถาคตา’’ติ อิธ ปน สิยา สํสโยติ ‘‘ธมฺมสงฺคาหกตฺเถเรหิ ฐปิตวจน’’นฺติ วตฺวา อิตรสฺสาปิ ตถาภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘สพฺพเมต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ วุฑฺฒิวจเนน วุตฺโตติ ‘‘สุขี โหตุ ปญฺจสิข สกฺโก เทวานํ อินฺโท’’ติ อาสีสวาทํ วุตฺโตฯ ‘‘ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’’ติ วทนฺโต อภิวาเทติ นาม ‘‘สุขี โหตู’’ติ อาสีสวาทสฺส วทาปนโตฯ ตถา ปน อาสีสวาทํ วทนฺโต อภิวทติ นาม สพฺพกาลํ ตเถว ติฏฺฐนโตฯ

อุรุํ เวปุลฺลํ ทสฺสติ ทกฺขตีติ อุรุนฺทา วิภตฺติอโลเปนฯ วิวฏา องฺคณฏฺฐานํฯ โย ปกติยา คุหายํ อนฺธกาโร, โส อนฺตรหิโตติ โย ตสฺสํ คุหายํ สตฺถุ สมนฺตโต อสีติหตฺถโต อยํ ปากติโก อนฺธกาโร, โส เทวานํ วตฺถาภรณสรีโรภาเสหิ อนฺตรหิโต, อาโลโก สมฺปชฺชิฯ อสีติหตฺเถ ปน พุทฺธาโลเกเนว อนฺธกาโร อนฺตรหิโต, น จ สมตฺโถ เทวานํ โอภาโส พุทฺธานํ อภิภวิตุํฯ

[352] จิรปฺปฏิกาหนฺติ จิรปฺปภุติโก อหํฯ อฑฺฑกรณํ นาม นตฺถิ อวิวาทาธิกรณฏฺฐาเน นิพฺพตฺตตฺตาฯ กีฬาทีนิปีติ อาทิ-สทฺเทน ธมฺมสฺสวนาทิํ สงฺคณฺหาติฯ