โควินฺทพฺราหฺมณวตฺถุวณฺณนา

[304] ยาว ทีฆรตฺตนฺติ ยาว ปริมาณโต, อปริมิตกาลปริทีปนเมตนฺติ อาห ‘‘เอตฺตกนฺติ…เป.… อติจิรรตฺต’’นฺติฯ มหาปญฺโญว โส ภควาติ เตน พฺรหฺมุนา อนุมติปุจฺฉาวเสน เทวานํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘มหาปญฺโญว โส ภควาฯ โนติ กถํ ตุมฺเห มญฺญถา’’ติ อาหฯ สยเมเวตํ ปญฺหํ พฺยากาตุกาโม ‘‘ภูตปุพฺพํ โภ’’ติ อาทิํ อาหาติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ ปน พฺยากโรนฺเตน อตฺถโต อยมฺปิ อตฺโถ วุตฺโต นาม โหตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อนจฺฉริยเมต’’นฺติ อาทิมาหฯ ติณฺณํ มารานนฺติ กิเลสาภิสงฺขารเทวปุตฺตมารานํฯ ‘‘อนจฺฉริยเมต’’นฺติ วุตฺตเมวตฺถํ นิคมนวเสน ‘‘กิเมตฺถ อจฺฉริย’’นฺติ ปุนปิ วุตฺตํฯ

รญฺโญ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกอตฺถานํ ปุโร ธานโต ปุเร ปุเร สํวิธานโต ปุโรหิโตติ อาห ‘‘สพฺพกิจฺจานิ อนุสาสนปุโรหิโต’’ติฯ โควินฺทิยาภิเสเกนาติ โควินฺทสฺส ฐาเน ฐปนาภิเสเกนฯ ตํ กิร ตสฺส พฺราหฺมณสฺส กุลปรมฺปราคตํ ฐานนฺตรํฯ โชติตตฺตาติ อาวุธานํ โชติตตฺตาฯ ปาลนสมตฺถตายาติ รญฺโญ, อปริมิตสฺส จ สตฺตกายสฺส อนตฺถโต ปริปาลนสมตฺถตายฯ

สมฺมา โวสฺสชฺชิตฺวาติ สุฏฺฐุ ตสฺเสวาคารวภาเวน วิสฺสชฺชิตฺวา นิยฺยาเตตฺวาฯ ตํ ตมตฺถํ กิจฺจํ ปสฺสตีติ อตฺถทโสฯ

[305] ภวนํ วฑฺฒนํ ภโว, ภวติ เอเตนาติ วา ภโว, วฑฺฒิการณํ สนฺธิวเสน ม-การาคโม, โอ-การสฺส จ อ-การาเทสํ กตฺวา ‘‘ภวมตฺถู’’ติ วุตฺตํฯ ภวนฺตํ โชติปาลนฺติ ปน สามิอตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘โภโต’’ติฯ มา ปจฺจพฺยาหาสีติ มา ปฏิกฺขิปีติ อตฺโถฯ โส ปน ปฏิกฺเขโป ปฏิวจนํ โหตีติ อาห ‘‘มา ปฏิพฺยาหาสี’’ติฯ อภิสมฺโภสีติ กมฺมนฺตานํ สํวิธาเน สมตฺโถ โหตีติ อาห ‘‘สํวิทหิตฺวา’’ติฯ ภวาภวํ, ปญฺญญฺจ วินฺทิ ปฏิลภีติ โควินฺโท, มหนฺโต โควินฺโท มหาโควินฺโทฯ ‘‘โค’’ติ หิ ปญฺญาเยตํ อธิวจนํ คจฺฉติ อตฺเถ พุชฺฌตีติฯ

รชฺชสํวิภชนวณฺณนา

[306] เอกปิติกา เวมาตุกา กนิฏฺฐภาตโรฯ อยํ อภิสิตฺโตติ อยํ เรณุ ราชกุมาโร ปิตุ อจฺจเยน รชฺเช อภิสิตฺโตฯ ราชการกาติ ราชปุตฺตํ รชฺเช ปติฏฺฐาเปตาโรฯ

[307] มเทนฺตีติ มทนียาติ กตฺตุสาธนตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มทกรา’’ติ อาหฯ มทกรณํ ปน ปมาทสฺส วิเสสการณนฺติ วุตฺตํ ‘‘ปมาทกรา’’ติฯ

[308] เรณุสฺส รชฺชสมีเป ทสคาวุตมตฺตวิตฺถตานิ หุตฺวา อปรภาเค ติโยชนสตํ วิตฺถตตฺตา สพฺพานิ ฉ รชฺชานิ สกฏมุขานิ ปฏฺฐเปสิฯ วิตานสทิสํ จตุรสฺสภาวโตฯ

[310] สหาติ คาถาย ปทปริปูรณตฺถํ วุตฺตํฯ ตสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เตเนว สหา’’ติ อาหฯ สหาติ วา อวินาภาวตฺเถ นิปาโต, โส สห อาสุํ สตฺต ภารธาติ โยเชตพฺโพ, เตน เต เทสนฺตเร วสนฺตา วิจิตฺเตน สหภาวิโน อวินาภาวิโนติ ทีเปติฯ รชฺชภารํ ธาเรนฺติ อตฺตนิ อาโรเปนฺติ วหนฺตีติ ภารธาฯ

ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กิตฺติสทฺทอพฺภุคฺคมนวณฺณนา

[311] อนุปุโรหิเต ฐเปสีติ อนุปุโรหิเต กตฺวา ฐเปสิ, อนุปุโรหิเต วา ฐาเน ฐเปสิฯ ติสวนํ กโรนฺเต สนฺธาย ‘‘ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุ’’นฺติ วุตฺตํฯ ทฺวีสุ สนฺธีสุ สวนํ กโรนฺเต สนฺธาย ‘‘สายํ, ปาโต วา’’ติ วุตฺตํฯ ตโต ปฏฺฐายาติ วตจริยํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา นฺหาตกาลโต ปภุติฯ

[312] อภิอุคฺคจฺฉีติ อุฏฺฐหิ อุทปาทิฯ อจินฺเตตฺวาติ ‘‘กถํ โข อหํ พฺรหฺมุนา สทฺธิํ มนฺเตยฺย’’นฺติ อจินฺเตตฺวา เอวํ จิตฺตมฺปิ อนุปฺปาเทตฺวาฯ เตน สมาคมนสฺเสว อภาวโต อมนฺเตตฺวาฯ ตํ ทิสฺวาติ ตํ กรุณาพฺรหฺมวิหารภาวนํ พฺรหฺมทสฺสนูปายํ ทิสฺวา ญาณจกฺขุนาฯ