อตฺตมนา โหนฺติ อนิยามนกภาวโตฯ เตเนวาห ‘‘มหาปุญฺเญ ปุรกฺขตฺวา’’ติอาทิฯ ปวารณาสงฺคหตฺถาย สนฺนิปติตาติ เวทิตพฺพา ‘‘ตทหุโปสเถ ปนฺนรเส ปวารณาย ปุณฺณาย ปุณฺณมาย รตฺติยา’’ติ (ที. นิ. 2.294) วจนโตฯ

[295] นวหิ การเณหีติ ‘‘อิติปิ โส ภควา อรห’’นฺติอาทินา (ที. นิ. 1.157, 255) วุตฺเตหิ อรหตฺตาทีหิ นวหิ พุทฺธานุภาวทีปเนหิ การเณหิฯ ธมฺมสฺส จาติ เอตฺถ จ-สทฺโท อวุตฺตสมุจฺจยตฺโถติ เตน สมฺปิณฺฑิตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อุชุปฺปฏิปนฺนตาทิเภทํ สงฺฆสฺส จ สุปฺปฏิปตฺติ’’นฺติ อาหฯ

อฏฺฐยถาภุจฺจวณฺณนา

[296] ยถา อนนฺตเมว อานญฺจํ, ภิสกฺกเมว เภสชฺชํ , เอวํ ยถาภูตา เอว ยถาภุจฺจาติ ปาฬิยํ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยถาภุจฺเจติ ยถาภูเต’’ติฯ วณฺเณตพฺพโต กิตฺเตตพฺพโต วณฺณา, คุณาฯ กถํ ปฏิปนฺโนติ เหตุอวตฺถายํ, ผลอวตฺถายํ, สตฺตานํ อุปการา วตฺถายนฺติ ตีสุปิ อวตฺถาสุ โลกนาถสฺส พหุชนหิตาย ปฏิปตฺติยา กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ ตถา หิ นํ อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ปริโยสานา สงฺเขเปเนว ทสฺเสนฺโต ‘‘ทีปงฺกรปาทมูเล’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อภินีหรมาโนติ อภินีหารํ กโรนฺโตฯ ยํ ปเนตฺถ มหาภินีหาเร, ปารมีสุ จ วตฺตพฺพํ, ตํ พฺรหฺมชาลฏีกายํ (ที. นิ. ฏี. 1.7) วุตฺตํ เอวาติ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

‘‘ขนฺติวาทิตาปสกาเล’’ติอาทิ (ชา. 1.ขนฺตีวาทีชาตก) เหตุอวตฺถายเมว อนญฺญสาธารณาย สุทุกฺกราย พหุชนหิตาย ปฏิปตฺติยา วิภาวนํฯ ยถาธิปฺเปตํ หิตสุขํ ยาย กิริยาย วินา น อิชฺฌติ, สาปิ ตทตฺถา เอวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘ตุสิตปุเร ยาวตายุกํ ติฏฺฐนฺโตปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนาทิ (สํ. นิ. 5.1081; มหาว. 13; ปฏิ. ม. 3.30) ปน นิพฺพตฺติตา พหุชนหิตาย ปฏิปตฺติฯ อายุสงฺขาโรสฺสชฺชนมฺปิ ‘‘เอตฺตกํ กาลํ ติฏฺฐามี’’ติ ปวตฺติยา พหุชนหิตาย ปฏิปตฺติฯ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพานวเสน พหุชนหิตาย ปฏิปตฺติฯ เตนาห ‘‘ยาวสฺสา’’ติอาทิฯ เสสปทานีติ ‘‘พหุชนสุขายา’’ติอาทีนิ ปทานิฯ