จตุสติปฏฺฐานวณฺณนา

[289] น เกวลํ อภิธมฺมปริยาเยเนว กุสลฏฺโฐ คเหตพฺโพ, อถ โข พาหิติกปริยาเยน ปีติ อาห ‘‘ผลกุสลสฺส จา’’ติฯ เขมฏฺเฐนาติ จตูหิปิ โยเคหิ อนุปทฺทวภาเวน ฯ สมฺมา สมาหิโตติ สมถวเสน เจว วิปสฺสนาวเสน จ สุฏฺฐุ สมาหิโตฯ เอกคฺคจิตฺโตติ วิกฺเขปสฺส ทูรสมุสฺสาริตตฺตา เอกคฺคตํ อวิกฺเขปํ ปตฺตจิตฺโตฯ อตฺตโน กายโตติ อชฺฌตฺตํ กาเย กายานุปสฺสนาวเสน สมฺมา สมาหิตจิตฺโต สมาโน ‘‘สมาหิโต ยถาภูตํ ปชานาติ ปสฺสตี’’ติ (สํ. นิ. 3.5; 5.1071, 1072; เนตฺติ. 40; มิ. ป. 1.14) วจนโตฯ ตตฺถ ญาณทสฺสนํ นิพฺพตฺเตนฺโต ตโต พหิทฺธา ปรสฺส กาเยปิ ญาณทสฺสนํ นิพฺพตฺเตติฯ เตนาห ‘‘ปรสฺส กายาภิมุขํ ญาณํ เปเสตี’’ติฯ สมฺมา วิปฺปสีทตีติ สมฺมา สมาธานปจฺจเยน อภิปฺปสาเทน ญาณูปสญฺหิเตน อชฺฌตฺตํ กายํ โอกปฺเปติฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพฏฺฐาเนสุฯ สติ กถิตาติ โยชนาฯ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกา กถิตา อนุปสฺสนาญาณทสฺสนานํ ตทุภยสาธารณภาวโตฯ

สตฺตสมาธิปริกฺขารวณฺณนา

[290] เอตฺถาติ อิมิสฺสา กถายฯ ฌานกฺขสฺส วีริยจกฺกสฺส อริยมคฺครถสฺส สีลํ วิภูสนภาเวน วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อลงฺกาโร ปริกฺขาโร นามา’’ติฯ สตฺตหิ นครปริกฺขาเรหีติ นครํ ปริวาเรตฺวา รกฺขณเกหิ กตปริกฺเขโป, ปริขา, อุทฺทาโป, ปากาโร, เอสิกา, ปลิฆา, ปาการปกฺขณฺฑิลนฺติ อิเมหิ สตฺตหิ นครปริกฺขาเรหิฯ สมฺภรียติ ผลํ เอเตนาติ สมฺภาโร, การณํฯ เภสชฺชญฺหิ พฺยาธิวูปสมเนน ชีวิตสฺส การณํฯ ปริวารปริกฺขารวเสนาติ ปริวารสงฺขาตปริกฺขารวเสนฯ ปริกฺขาโร หิ สมฺมาทิฏฺฐิยาทโย มคฺคธมฺมา สมฺมาสมาธิสฺส สหชาตาทิปจฺจยภาเวน ปริกรณโต อภิสงฺขรณโตฯ อุเปจฺจ นิสฺสียตีติ อุปนิสา, สห อุปนิสายาติ สอุปนิโสติ อาห ‘‘สอุปนิสฺสโย’’ติ, สหการีการณภูโต ธมฺมสมูโห อิธ ‘‘อุปนิสฺสโย’’ติ อธิปฺเปโตฯ สมฺมา ปสตฺถา สุนฺทรา ทิฏฺฐิ เอตสฺสาติ สมฺมาทิฏฺฐิ, ปุคฺคโล, ตสฺส สมฺมาทิฏฺฐิสฺสฯ โส ปน ยสฺมา ปติฏฺฐิตสมฺมาทิฏฺฐิโก, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิยํ ฐิตสฺสา’’ติฯ สมฺมาสงฺกปฺโป ปโหตีติ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา ทุกฺขาทีสุ ปริชานนาทิกิจฺจํ สาเธนฺติยา กามวิตกฺกาทิเก สมุคฺฆาเฏนฺโต สมฺมาสงฺกปฺโป ยถา อตฺตโน กิจฺจสาธเน ปโหติ, ตถา ปวตฺติํ ปนสฺส ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สมฺมาสงฺกปฺโป ปวตฺตตี’’ติฯ เอส นโย สพฺพปเทสูติ ‘‘สมฺมาสงฺกปฺปสฺส สมฺมาวาจา ปโหตี’’ติอาทีสุ เสสปเทสุ ยถาวุตฺตมตฺถํ อติทิสติฯ