ชาติสมฺปตฺติ นาม วิสิฏฺฐชาติตาฯ ‘‘สพฺพธมฺเมสุ จ ปญฺญา เสฏฺฐา’’ติ วีมํสาย ชาติสมฺปตฺติสทิสตา วุตฺตาฯ สมฺโมหวิโนทนิยํ (วิภ. อฏฺฐ. 433) ปน จิตฺติทฺธิปาทสฺส ชาติสมฺปตฺติสทิสตา, วีมํสิทฺธิปาทสฺส มนฺตพลสทิสตา จ โยชิตาฯ

อเนกํ วิหิตํ วิธํ เอตสฺสาติ อเนกวิหิตนฺติ อาห ‘‘อเนกวิธ’’นฺติฯ วิธ-สทฺโท โกฏฺฐาสปริยาโย ‘‘เอกวิเธน ญาณวตฺถู’’ติอาทีสุ (วิภ. 751) วิยาติ อาห ‘‘อิทฺธิวิธนฺติ อิทฺธิโกฏฺฐาส’’นฺติฯ

ติวิธโอกาสาธิคมวณฺณนา

[288] ‘‘สุขสฺสา’’ติ อิทํ ติณฺณมฺปิ สุขานํ สาธารณวจนนฺติ อาห ‘‘ฌานสุขสฺส มคฺคสุขสฺส ผลสุขสฺสา’’ติฯ นานปฺปนาปตฺตตาย ปน อปฺปธานตฺตา อุปจารชฺฌานสุขสฺส, วิปสฺสนาสุขสฺส เจตฺถ อคฺคหณํฯ ปุริเมสุ ตาว ทฺวีสุ โอกาสาธิคเมสุ ตีณิปิ สุขานิ ลพฺภนฺติ, ตติเย ปน กถนฺติ? ตตฺถ กามํ ตีณิ น ลพฺภนฺติ, ทฺเว ปน ลพฺภนฺติเยวฯ ยถาลาภวเสน เหตํ วุตฺตํฯ ‘‘สกฺขรกถลมฺปิ มจฺฉคุมฺพมฺปิ จรนฺตมฺปิ ติฏฺฐนฺตมฺปี’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.249; ม. นิ. 1.433; 2.259; อ. นิ. 1.45, 46) วิยฯ สํสฏฺโฐติ สํสคฺคํ อุปคโต สมงฺคีภูโต, โส ปน เตหิ สมนฺนาคตจิตฺโตปิ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สมฺปยุตฺตจิตฺโต’’ติฯ อริยธมฺมนฺติ อริยภาวกรํ ธมฺมํฯ อุปายโตติ วิธิโตฯ ปถโตติ มคฺคโตฯ การณโตติ เหตุโตฯ เยน หิ วิธินา ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติ โหติ, โส อุเปติ เอเตนาติ อุปาโย, โส ตทธิคมสฺส มคฺคภาวโต ปโถ, ตสฺส กรณโต การณนฺติ จ วุจฺจติฯ

‘‘อนิจฺจนฺติอาทิวเสน มนสิ กโรตี’’ติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘‘โยนิโส มนสิกาโร นามา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ อุปายมนสิกาโรติ กุสลธมฺมปฺปวตฺติยา การณภูโต มนสิกาโรฯ ปถมนสิกาโรติ ตสฺส เอว มคฺคภูโต มนสิกาโรฯ อนิจฺเจติ อาทิอนฺตวนฺตตาย, อนจฺจนฺติกตาย จ อนิจฺเจ เตภูมเก สงฺขาเร ‘‘อนิจฺจ’’นฺติ มนสิกาโรติ โยชนาฯ เอเสว นโย เสเสสุปิฯ