[279] อุปสนฺตํ ปติ สมฺมติ อาโลกียตีติ อุปสนฺตปติโสฯ อุปสนฺตทสฺสโน อุปสนฺตอุสฺสนฺโนฯ ภาติริวาติ เอตฺถ ร-กาโร ปทสนฺธิกโร, อิว-สทฺโท ภุสตฺโถติ อาห ‘‘อติวิย ภาตี’’ติฯ

ชนวสภยกฺขวณฺณนา

[280] เชฏฺฐกภาเวน ชเน วสภสทิโสติ ชนวสโภติ อสฺส เทวปุตฺตสฺส นามํ อโหสิฯ

อิโต เทวโลกา จวิตฺวา สตฺตกฺขตฺตุํ มนุสฺสโลเก ราชภูตสฺสฯ มนุสฺสโลกา จวิตฺวา สตฺตกฺขตฺตุํ เทวภูตสฺสฯ เอตฺเถวาติ เอตสฺมิํเยว จาตุมหาราชิกภเว, เอตฺถาปิ เวสฺสวณสฺส สหพฺยตาวเสนฯ

[281] อาสิสนํ อาสา, ปตฺถนาฯ อาสาสีเสน เจตฺถ กตฺตุกมฺยตากุสลจฺฉนฺทํ วทติฯ เตเนวาห ‘‘สกทาคามิมคฺคตฺถายา’’ติอาทิฯ ยทคฺเคติ เอตฺถ อคฺค-สทฺโท อาทิปริยาโยติ อาห ‘‘ตํ ทิวสํ อาทิํ กตฺวา’’ติฯ ‘‘ปุริมํ…เป.… อวินิปาโต’’ติ อิทํ ยถา ตตฺตกํ กาลํ สุคติโต สุคตูปปตฺติเยว อโหสิ, ตถา กตูปจิตกุสลกมฺมตฺตาฯ ผุสฺสสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กาลโต ปภุติ หิ สมฺภตวิวฏฺฏูปนิสฺสยกุสลสมฺภาโร เอส เทวปุตฺโตฯ อนจฺฉริยนฺติ อนุ อนุ อจฺฉริยํฯ เตนาห ‘‘ปุนปฺปุนํ อจฺฉริยเมวา’’ติฯ สยํปริสายาติ สกาย ปริสายฯ ภควโต ทิฏฺฐสทิสเมวาติ อาวชฺชนสมนนฺตรํ ยถา เต ภควโต จตุวีสติสตสหสฺสมตฺตา สตฺตา ญาณคติโต ทิฏฺฐา, เอวํ ตุมฺเหหิ ทิฏฺฐสทิสเมวฯ เวสฺสวณสฺส สมฺมุขา สุตํ มยาติ วทติฯ

เทวสภาวณฺณนา

[282] วสฺสูปนายิกสงฺคหตฺถนฺติ วสฺสูปนายิกาย อารกฺขาสํวิธานวเสน ภิกฺขูนํ สงฺคหณตฺถํ ‘‘วสฺสูปคตา ภิกฺขู เอวํ สุเขน สมณธมฺมํ กโรนฺตี’’ติ, ปวารณสงฺคโห ปนสฺส ปวาเรตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺตานํ ภิกฺขูนํ อนฺตรามคฺเค ปริสฺสยปริหรณตฺถํฯ ธมฺมสฺสวนตฺถํ ทูรฏฺฐานํ คจฺฉนฺเตสุปิ เอเสว นโยฯ อตฺตนาปิ อาคนฺตฺวา ธมฺมสฺสวนตฺถํ สนฺนิปติเยวฯ เอตฺเถตฺถาติ เอตฺถ เอตฺถ อยฺยานํ วสนฏฺฐาเนฯ

ตทาปีติ ‘‘ปุริมานิ ภนฺเต ทิวสานี’’ติ วุตฺตกาเลปิฯ เอเตเนว การเณนาติ วสฺสูปนายิกนิมิตฺตเมวฯ เตนาห ปาฬิยํ ‘‘ตทหุโปสเถ ปนฺนรเส วสฺสูปนายิกายา’’ติอาทิฯ อาสเนปิ นิสชฺชาย สุธมฺมาย เทวสภาย ปฐมํ เทเวสุ ตาวติํเสสุ นิสินฺเนสุ ตสฺสา จตูสุ ทฺวาเรสุ จตฺตาโร มหาราชาโน นิสีทนฺติ, อิทํ เนสํ อาสเน นิสชฺชาย จาริตฺตํ โหติฯ

เยนตฺเถนาติ เยน กิจฺเจน เยน ปโยชเนนฯ อารกฺขตฺถนฺติ อารกฺขภูตมตฺถํฯ วุตฺตํ วจนํ เอเตสนฺติ วุตฺตวจนา, มหาราชาโนฯ

[283] อติกฺกมิตฺวาติ อภิภวิตฺวาฯ

สนงฺกุมารกถาวณฺณนา

[284] อภิสมฺภวิตุํ อธิคนฺตุํ อสกฺกุเณยฺโย อนภิสมฺภวนีโยฯ เตนาห ‘‘อปฺปตฺตพฺโพ’’ติอาทิฯ จกฺขุเยว ปโถ รูปทสฺสนสฺส มคฺโค อุปาโยติ จกฺขุปโถ, ตสฺมิํ จกฺขุปถสฺมินฺติ อาห ‘‘จกฺขุปสาเท’’ติ, จกฺขุสฺส โคจรโยคฺโค วา จกฺขุปโถติ อาห ‘‘อาปาเถ วา’’ติฯ นาภิภวตีติ น อภิภวติ, โคจรภาวํ น คจฺฉตีติ อตฺโถฯ เหฏฺฐา เหฏฺฐาติ ตาวติํสโต ปฏฺฐาย เหฏฺฐา เหฏฺฐา, น จาตุมหาราชิกโต ปฏฺฐาย, นาปิ พฺรหฺมปาริสชฺชโต ปฏฺฐายฯ ‘‘จาตุมหาราชิกา หิ ตาวติํสานํ ยถา ชาติรูปานิ ปสฺสิตุํ สกฺโกนฺติ, ตถา พฺรหฺมาโน เหฏฺฐิมา อุปริมาน’’นฺติ เกจิ, ตํ น ยุตฺตํฯ น หิ เหฏฺฐิมา พฺรหฺมาโน อุปริมานํ มูลปฏิสนฺธิรูปํ ปสฺสิตุํ สกฺโกนฺติ, มาปิตเมว ปสฺสิตุํ สกฺโกนฺตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

สุณนฺโตว นิทฺทํ โอกฺกมีติ คติโย อุปธาเรนฺโต พหิ วิสฏวิตกฺกวิจฺเฉเทน สงฺโกจํ อาปนฺนจิตฺตตายฯ มยฺหํ อยฺยกสฺสาติ ภควนฺตํ สนฺธาย วทติฯ

ปญฺจ สิขา เอตสฺสาติ ปญฺจสิโข, ปญฺจสิโข วิย ปญฺจสิโขติ อาห ‘‘ปญฺจสิขคนฺธพฺพสทิโส’’ติฯ มมายนฺตีติ ปิยายนฺติฯ