โพธิสตฺตปุพฺพโยควณฺณนา

อสฺสาติ มหาสุทสฺสนรญฺโญฯ เอโก เถโรติ อปฺปญฺญาโต นามโคตฺตโต อญฺญตโร ปุถุชฺชโน เถโรฯ เถรํ ทิสฺวาติ อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ทิสฺวาฯ กฏฺฐตฺถรณนฺติ กฏฺฐมยํ อตฺถรณํ, ทารุผลกนฺติ อตฺโถฯ

ปริโภคภาชนนฺติ ปานียปริโภชนียาทิปริโภคโยคฺยํ ภาชนํฯ อารกณฺฏกนฺติ สูจิวิชฺฌนกกณฺฏกํฯ ปิปฺผลิกนฺติ ขุทฺทกสตฺถกํฯ อุทกตุมฺพกนฺติ กุณฺฑิกํฯ

กูฏาคารทฺวาเรเยว นิวตฺเตสีติ กูฏาคารํ ปวิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย เตสํ มิจฺฉาวิตกฺกานํ ปวตฺติยา โอกาสํ นาทาสิฯ

[261] กสิณเมว ปญฺญายติ มหาปุริสสฺส ตตฺถ ตตฺถ กตาธิการตฺตา, เตสญฺจ ปเทสานํ สุปริกมฺมกตกสิณสทิสตฺตาฯ

[262] จตฺตาริ ฌานานีติ จตฺตาริ กสิณชฺฌานานิฯ กสิณชฺฌานปฺปมญฺญานํเยว วจนํ ตาสํ ตทา อาทรคารววเสน นิพฺพตฺติตตฺตาฯ มหาโพธิสตฺตานญฺหิ อรูปชฺฌาเนสุ อาทโร นตฺถิ, อภิญฺญาปทฏฺฐานตํ ปน สนฺธาย ตานิปิ นิพฺพตฺเตนฺติ, ตสฺมา มหาสตฺโต ตาปสปริพฺพาชกกาเล ยตฺตเก โลกิยคุเณ นิพฺพตฺเตติ, เต สพฺเพปิ ตทา นิพฺพตฺเตสิเยวฯ เตนาห ‘‘มหาปุริโส ปนา’’ติอาทิฯ

จตุราสีตินครสหสฺสาทิวณฺณนา

[263] อภิหริตพฺพภตฺตนฺติ อุปเนตพฺพภตฺตํฯ

[264] นิพทฺธวตฺตนฺติ ปุพฺเพ อุปนิพทฺธํ ปากวตฺตํฯ

สุภทฺทาเทวิอุปสงฺกมนวณฺณนา

[265] อาวฏฺเฏตฺวาติ อติวิสิตฺวาฯ ยํ ยํ รญฺโญ อิจฺฉิตํ ทานูปกรณญฺเจว โภคูปกรณญฺจ, ตสฺส ตสฺส ตเถว สมิทฺธภาวํ วิตฺถวติฯ

[266] สเจ ปน ราชา ชีวิเต ฉนฺทํ ชเนยฺย, อิโต ปรมฺปิ จิรํ กาลํ ติฏฺเฐยฺย มหิทฺธิโก มหานุภาโวติ เอวํ มหชฺฌาสยา เทวี โภเคสุ, ชีวิเต จ ราชานํ สาเปกฺขํ กาตุํ วายมิฯ

เตน วุตฺตํ ‘‘มา เหว โข ราชา’’ติอาทิฯ เตเนวาห ‘‘ตสฺส กาลงฺกิริยํ อนิจฺฉมานา’’ติอาทิฯ ฉนฺทํ ชเนหีติ เอตฺถ ฉนฺท-สทฺโท ตณฺหาปริยาโยติ อาห ‘‘เปมํ อุปฺปาเทหี’’ติฯ อเปกฺขติ อารมฺมณํ เอตาย น วิสฺสชฺเชตีติ อเปกฺขา, ตณฺหาฯ

[267] ครหิตาติ เอตฺถ เกหิ ครหิตา, กสฺมา จ ครหิตาติ อนฺโตลีนํ โจทนํ วิสฺสชฺเชนฺโต ‘‘พุทฺเธหี’’ติอาทิมาห, เตน วิญฺญุครหิตตฺตา, ทุคฺคติสํวตฺตนิยโต จ สาเปกฺขกาลกิริยา ปริวชฺเชตพฺพาติ ทสฺเสติฯ

[268] เอกมนฺตํ คนฺตฺวาติ รญฺโญ จกฺขุปถํ วิชหิตฺวาฯ

พฺรหฺมโลกูปคมนวณฺณนา

[269] โสณสฺสาติ โกฬิวีสสฺส โสณสฺสฯ เอกา ภตฺตปาตีติ เอกํ ภตฺตวฑฺฒิตกํฯ ตาทิสํ ภตฺตนฺติ ตถารูปํ ครุํ มธุรํ สินิทฺธํ ภตฺตํฯ ภุตฺตานนฺติ ภุตฺตวนฺตานํฯ

[271] ทาสมนุสฺสาติ ทาสา เจว อายุตฺตกมนุสฺสา จฯ

อิทานิ ยถาวุตฺตาย รญฺโญ มหาสุทสฺสนสฺส โภคสมฺปตฺติยา กมฺมสริกฺขตํ อุทฺธรนฺโต ‘‘เอตานิ ปนา’’ติอาทิมาห, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

[272] อาทิโต ปฏฺฐายาติ สมุทาคมนโต ปฏฺฐายฯ ยตฺถ ตํ ปุญฺญํ อายูหิตํ, ยโต สา สมฺปตฺติ นิพฺพตฺตา, ตโต ตติยตฺตภาวโต ปภุติฯ มหาสุทสฺสนสฺส ชาตกเทสนา หิ ตทา สมุทาคมนโต ปฏฺฐาย ภควตา เทสิตาติฯ ปํสฺวาคารกีฬํ วิยาติ ยถา นาม ทารกา ปํสูหิ วาปิเคหโภชนาทีนิ ทสฺเสนฺตา ยถารุจิ กีฬิตฺวา คมนกาเล สพฺพํ ตํ วิธํเสนฺตา คจฺฉนฺติ, เอวเมว ภควา มหาสุทสฺสนกาเล อตฺตนา อนุภูตํ ทิพฺพสมฺปตฺติสทิสํ อจินฺเตยฺยานุภาวสมฺปตฺติํ วิตฺถารโต ทสฺเสตฺวา ปุน อตฺตโน เทสนํ อาทีนวนิสฺสรณทสฺสนวเสน วิวฏฺฏาภิมุขํ วิปริวตฺเตนฺโต ‘‘สพฺพา สา สมฺปตฺติ อนิจฺจตาย วิปริณตา วิธํสิตา’’ติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ปสฺสานนฺทา’’ติอาทิมาหฯ วิปริณตาติ วิปริณามํ สภาววิคมํ คตาฯ เตนาห ‘‘ปกติวิชหเนนา’’ติอาทิฯ