เมนู

ธมฺมปาสาทโปกฺขรณิวณฺณนา

[253] ชนราสิํ กาเรตฺวา เตน ชนราสินา ขณิตฺวา น มาเปสิฯ กิญฺจรหีติ อาห ‘‘รญฺโญ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ การณํ ปรโต อาคมิสฺสติฯ เอกาย เวทิกาย ปริกฺขิตฺตา โปกฺขรณิโย ปริเวณปริจฺเฉทปริยนฺเตติ เอตฺถ ปริเวณํ นาม สมนฺตโต วิวฏงฺคณภูตํ โปกฺขรณิยา ตีรํ, ตสฺส ปริจฺเฉทภูเต ปริยนฺเต เอกาย เวทิกาย ปริกฺขิตฺตา โปกฺขรณิโยฯ เอตทโหสีติ เอตํ ‘‘ยํนูนาหํ อิมาสุ โปกฺขรณีสู’’ติอาทิกํ อโหสีติฯ สพฺโพตุกนฺติ สพฺเพสุ อุตูสุ ปุปฺผนกํฯ นานาวณฺณอุปฺปลพีชาทีนีติ รตฺตนีลาทินานาวณฺณปุปฺเผน ปุปฺผนกอุปฺปลพีชาทีนิฯ ชลชถลชมาลนฺติ ชลชถลชปุปฺผมาลํฯ

[254] ปริจารวเสนาติ ตงฺขณิกปริจารวเสน, อิทญฺจ ปฐมํ ปฏฺฐปิตนิยาเมเนว วุตฺตํ, ปจฺฉา ปน ยานสยนาทีนิ วิย อิตฺถิโยปิ อตฺถิกานํ ปริจฺจตฺตา เอวฯ เตนาห ‘‘อิตฺถีหิปี’’ติอาทิฯ ปริจฺจาควเสนาติ นิรเปกฺขปริจฺจาควเสนฯ ทียตีติ ทานํ, เทยฺยวตฺถุฯ ตํ อคฺคียติ นิสฺสชฺชียติ เอตฺถาติ ทานคฺคํ, ปริเวสนฏฺฐานํฯ ตาทิสานิ อตฺถีติ ยาทิสานิ รญฺโญ ทานคฺเค โขมสุขุมาทีนิ วตฺถานิ, ตาทิสานิ เยสํ อตฺตโน สนฺตกานิ สนฺติฯ โอหายาติ ปหาย ตตฺเถว ฐเปตฺวาฯ อตฺโถ อตฺถิ เยสํ เตติ อตฺถิกาฯ เอวํ อนตฺถิกาปิ ทฏฺฐพฺพาฯ

[255] กลหสทฺโทปีติ ปิ-สทฺเทน ทานาธิปฺปาเยน เคหโต นีหตํ ปุน เคหํ ปเวเสตุํ น ยุตฺตนฺติ อิมมตฺถํ สมุจฺเจติฯ เตนาห ‘‘น โข เอตํ อมฺหากํ ปติรูป’’นฺติอาทิ (ที. นิ. 2.255)ฯ

[257] อุณฺหีสมตฺถเกติ สิขาปริยนฺตมตฺถเกฯ ปริจฺเฉทมตฺถเกติ ปาสาทงฺคณปริจฺเฉทสฺส มตฺถเกฯ

[258] หรตีติ อติวิย ปภสฺสรภาเวน จกฺขูนิ ปฏิหรนฺตํ ทุทฺทิกฺขตาย ทิฏฺฐิโย หรติ อปเนนฺตํ วิย โหติฯ ตํ ปน หรณํ เนสํ ปริปฺผนฺทเนนาติ อาห ‘‘ผนฺทาเปตี’’ติฯ

ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฌานสมฺปตฺติวณฺณนา

[260] มหติยา อิทฺธิยาติ มหนฺเตน อิจฺฉิตตฺถสมิชฺฌเนนฯ เตสํเยว อิจฺฉิติจฺฉิตตฺถานํฯ ‘‘อนุภวิตพฺพาน’’นฺติ อิมินา อานุภาว-สทฺทสฺส กมฺมสาธนตํ ทสฺเสติฯ ปุพฺเพ สมฺปนฺนํ กตฺวา เทยฺยธมฺมปริจฺจาคสฺส กตภาวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สมฺปตฺติปริจฺจาคสฺสา’’ติ อาหฯ อตฺตานํ ทเมติ เอเตนาติ ทโมฯ

โพธิสตฺตปุพฺพโยควณฺณนา

อสฺสาติ มหาสุทสฺสนรญฺโญฯ เอโก เถโรติ อปฺปญฺญาโต นามโคตฺตโต อญฺญตโร ปุถุชฺชโน เถโรฯ เถรํ ทิสฺวาติ อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ทิสฺวาฯ กฏฺฐตฺถรณนฺติ กฏฺฐมยํ อตฺถรณํ, ทารุผลกนฺติ อตฺโถฯ

ปริโภคภาชนนฺติ ปานียปริโภชนียาทิปริโภคโยคฺยํ ภาชนํฯ อารกณฺฏกนฺติ สูจิวิชฺฌนกกณฺฏกํฯ ปิปฺผลิกนฺติ ขุทฺทกสตฺถกํฯ อุทกตุมฺพกนฺติ กุณฺฑิกํฯ

กูฏาคารทฺวาเรเยว นิวตฺเตสีติ กูฏาคารํ ปวิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย เตสํ มิจฺฉาวิตกฺกานํ ปวตฺติยา โอกาสํ นาทาสิฯ

[261] กสิณเมว ปญฺญายติ มหาปุริสสฺส ตตฺถ ตตฺถ กตาธิการตฺตา, เตสญฺจ ปเทสานํ สุปริกมฺมกตกสิณสทิสตฺตาฯ

[262] จตฺตาริ ฌานานีติ จตฺตาริ กสิณชฺฌานานิฯ กสิณชฺฌานปฺปมญฺญานํเยว วจนํ ตาสํ ตทา อาทรคารววเสน นิพฺพตฺติตตฺตาฯ มหาโพธิสตฺตานญฺหิ อรูปชฺฌาเนสุ อาทโร นตฺถิ, อภิญฺญาปทฏฺฐานตํ ปน สนฺธาย ตานิปิ นิพฺพตฺเตนฺติ, ตสฺมา มหาสตฺโต ตาปสปริพฺพาชกกาเล ยตฺตเก โลกิยคุเณ นิพฺพตฺเตติ, เต สพฺเพปิ ตทา นิพฺพตฺเตสิเยวฯ เตนาห ‘‘มหาปุริโส ปนา’’ติอาทิฯ

จตุราสีตินครสหสฺสาทิวณฺณนา

[263] อภิหริตพฺพภตฺตนฺติ อุปเนตพฺพภตฺตํฯ

[264] นิพทฺธวตฺตนฺติ ปุพฺเพ อุปนิพทฺธํ ปากวตฺตํฯ

สุภทฺทาเทวิอุปสงฺกมนวณฺณนา

[265] อาวฏฺเฏตฺวาติ อติวิสิตฺวาฯ ยํ ยํ รญฺโญ อิจฺฉิตํ ทานูปกรณญฺเจว โภคูปกรณญฺจ, ตสฺส ตสฺส ตเถว สมิทฺธภาวํ วิตฺถวติฯ

[266] สเจ ปน ราชา ชีวิเต ฉนฺทํ ชเนยฺย, อิโต ปรมฺปิ จิรํ กาลํ ติฏฺเฐยฺย มหิทฺธิโก มหานุภาโวติ เอวํ มหชฺฌาสยา เทวี โภเคสุ, ชีวิเต จ ราชานํ สาเปกฺขํ กาตุํ วายมิฯ