เตนาห ‘‘จกฺกวตฺติโน ปุญฺญํ อุปนิสฺสายา’’ติ, เอเตน เสเสสุปิ สวิญฺญาณกรตเนสุ อตฺตโน กมฺมวเสน นิพฺพตฺเตสุปิ เตสํ เตสํ วิเสสานํ ตทุปนิสฺสยตา วิภาวิตา เอวาติ ทฏฺฐพฺพาฯ ปุพฺเพ เอกเทสวเสน ลพฺภมานา ปาริปูรี รญฺโญ จกฺกวตฺติภาวูปคมนโต ปฏฺฐาย สพฺพาการปริปูรา ชาตาฯ

คหปติรตนวณฺณนา

[250] ปกติยา วาติ สภาเวเนว จกฺกรตนปาตุภาวโต ปุพฺเพปิฯ ยาทิสํ รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส ปุญฺญพลํ นิสฺสาย ยถาวุตฺตา จกฺกรตนานุภาวนิพฺพตฺติ, ตาทิสํ เอตสฺส ปุญฺญพลํ นิสฺสาย คหปติรตนสฺส กมฺมวิปากชํ ทิพฺพจกฺขุํ นิพฺพตฺเตตีติ อาห ‘‘จกฺกรตนานุภาวสหิต’’นฺติฯ การณสฺส หิ เอกสนฺตติปติตตาย, ผลสฺส จ สมานกาลิกตาย ตถาวจนํฯ

ปริณายกรตนวณฺณนา

[251] ‘‘อยํ ธมฺโม, อยํ อธมฺโม’’ติอาทินา กมฺมสฺสกตาวโพธนสงฺขาตสฺส ปณฺฑิตภาวสฺส อตฺถิตาย ปณฺฑิโตฯ พาหุสจฺจพฺยตฺติยา พฺยตฺโตฯ สภาวสิทฺธาย เมธาสงฺขาตาย ปกติปญฺญาย อตฺถิตาย เมธาวีฯ อตฺตโน ยาถาวพุทฺธมตฺถํ ปเรสํ วิภาเวตุํ ปกาเสตุํ สมตฺถตาย วิภาวีฯ ววตฺถเปตุนฺติ นิจฺฉิตุํฯ

จตุอิทฺธิสมนฺนาคตวณฺณนา

[252] วิปจฺจนํ วิปาโก, วิปาโก เอว เวปาโก ยถา ‘‘วิกตเมว เวกต’’นฺติฯ สมํ นาติสีตนาจฺจุณฺหตาย อวิสมํ ภุตฺตสฺส เวปาโก เอติสฺสา อตฺถีติ สมเวปากินี, ตาย สมเวปากินิยาฯ

ธมฺมปาสาทโปกฺขรณิวณฺณนา

[253] ชนราสิํ กาเรตฺวา เตน ชนราสินา ขณิตฺวา น มาเปสิฯ กิญฺจรหีติ อาห ‘‘รญฺโญ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ การณํ ปรโต อาคมิสฺสติฯ เอกาย เวทิกาย ปริกฺขิตฺตา โปกฺขรณิโย ฯ ปริเวณปริจฺเฉทปริยนฺเตติ เอตฺถ ปริเวณํ นาม สมนฺตโต วิวฏงฺคณภูตํ โปกฺขรณิยา ตีรํ, ตสฺส ปริจฺเฉทภูเต ปริยนฺเต เอกาย เวทิกาย ปริกฺขิตฺตา โปกฺขรณิโยฯ เอตทโหสีติ เอตํ ‘‘ยํนูนาหํ อิมาสุ โปกฺขรณีสู’’ติอาทิกํ อโหสีติฯ สพฺโพตุกนฺติ สพฺเพสุ อุตูสุ ปุปฺผนกํฯ นานาวณฺณอุปฺปลพีชาทีนีติ รตฺตนีลาทินานาวณฺณปุปฺเผน ปุปฺผนกอุปฺปลพีชาทีนิฯ ชลชถลชมาลนฺติ ชลชถลชปุปฺผมาลํฯ

[254] ปริจารวเสนาติ ตงฺขณิกปริจารวเสน, อิทญฺจ ปฐมํ ปฏฺฐปิตนิยาเมเนว วุตฺตํ, ปจฺฉา ปน ยานสยนาทีนิ วิย อิตฺถิโยปิ อตฺถิกานํ ปริจฺจตฺตา เอวฯ เตนาห ‘‘อิตฺถีหิปี’’ติอาทิฯ ปริจฺจาควเสนาติ นิรเปกฺขปริจฺจาควเสนฯ ทียตีติ ทานํ, เทยฺยวตฺถุฯ ตํ อคฺคียติ นิสฺสชฺชียติ เอตฺถาติ ทานคฺคํ, ปริเวสนฏฺฐานํฯ ตาทิสานิ อตฺถีติ ยาทิสานิ รญฺโญ ทานคฺเค โขมสุขุมาทีนิ วตฺถานิ, ตาทิสานิ เยสํ อตฺตโน สนฺตกานิ สนฺติฯ โอหายาติ ปหาย ตตฺเถว ฐเปตฺวาฯ อตฺโถ อตฺถิ เยสํ เตติ อตฺถิกาฯ เอวํ อนตฺถิกาปิ ทฏฺฐพฺพาฯ

[255] กลหสทฺโทปีติ ปิ-สทฺเทน ทานาธิปฺปาเยน เคหโต นีหตํ ปุน เคหํ ปเวเสตุํ น ยุตฺตนฺติ อิมมตฺถํ สมุจฺเจติฯ เตนาห ‘‘น โข เอตํ อมฺหากํ ปติรูป’’นฺติอาทิ (ที. นิ. 2.255)ฯ

[257] อุณฺหีสมตฺถเกติ สิขาปริยนฺตมตฺถเกฯ ปริจฺเฉทมตฺถเกติ ปาสาทงฺคณปริจฺเฉทสฺส มตฺถเกฯ

[258] หรตีติ อติวิย ปภสฺสรภาเวน จกฺขูนิ ปฏิหรนฺตํ ทุทฺทิกฺขตาย ทิฏฺฐิโย หรติ อปเนนฺตํ วิย โหติฯ ตํ ปน หรณํ เนสํ ปริปฺผนฺทเนนาติ อาห ‘‘ผนฺทาเปตี’’ติฯ

ปฐมภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฌานสมฺปตฺติวณฺณนา

[260] มหติยา อิทฺธิยาติ มหนฺเตน อิจฺฉิตตฺถสมิชฺฌเนนฯ เตสํเยว อิจฺฉิติจฺฉิตตฺถานํฯ ‘‘อนุภวิตพฺพาน’’นฺติ อิมินา อานุภาว-สทฺทสฺส กมฺมสาธนตํ ทสฺเสติฯ ปุพฺเพ สมฺปนฺนํ กตฺวา เทยฺยธมฺมปริจฺจาคสฺส กตภาวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สมฺปตฺติปริจฺจาคสฺสา’’ติ อาหฯ อตฺตานํ ทเมติ เอเตนาติ ทโมฯ