4. มหาสุทสฺสนสุตฺตวณฺณนา

กุสาวตีราชธานีวณฺณนา

[242] โสวณฺณมยาติ สุวณฺณมยาฯ อยํ ปากาโรติ สพฺพรตนมโย ปากาโรฯ ตโย ตโยติ อนฺโต จ ตโย, พหิ จ ตโยติ ตโย ตโยฯ

เอสิกตฺถมฺโภ อินฺทขีโล นครโสภโน อลงฺการตฺถมฺโภฯ องฺคียติ ญายติ ปุถุลภาโว เอเตนาติ องฺคํ, ปริกฺเขโปฯ ติโปริสํ องฺคํ เอติสฺสาติ ติโปริสงฺคาฯ เตนาห ‘‘เตนา’’ติอาทิฯ เตน ปญฺจหตฺถปฺปมาเณน ติโปริเสนฯ ปณฺณผเลสุปีติ สพฺพรตนมยานํ ตาลานํ ปณฺณผเลสุปิฯ เอเสว นโยติ ‘‘ปณฺเณสุ เอกํ ปตฺตกํ โสวณฺณมยํ, เอกํ รูปิยมยํฯ ผเลสุปิ เอโก เลขาภาโว โสวณฺณมโย, เอโก รูปิยมโย’’ติอาทิโก อยมตฺโถ อติทิฏฺโฐฯ ปาการนฺตเรติ ทฺวินฺนํ ทฺวินฺนํ ปาการานํ อนฺตเรฯ เอเกกา หุตฺวา ฐิตา ตาลปนฺติฯ

เฉโกติ ปฏุ สุวิสโท, โส จสฺส ปฏุภาโว มโนสาโรติ อาห ‘‘สุนฺทโร’’ติฯ รญฺเชตุนฺติ ราคํ อุปฺปาเทตุํฯ ขมเตวาติ โรจเตวฯ น พีภจฺเฉตีติ น ตชฺเชติ, โสตสุขภาวโต ปิยายิตพฺโพ จ โหติฯ กุมฺภถุณททฺทริกาทิ เอกตลํ ตูริยํฯ อุภยตลํ ปากฏเมวฯ สพฺพโต ปริโยนทฺธํ จตุรสฺสอมฺพณกํ, ปณวาทิ จฯ วํสาทีติ อาทิ-สทฺเทน สงฺขาทิกํ สงฺคณฺหาติฯ สุมุจฺฉิตสฺสาติ สุฏฺฐุ ปริยตฺตสฺสฯ ปมาเณติ นาติทฬฺหนาติสิถิลตาสงฺขาเต มชฺฌิเม มุจฺฉนปฺปมาเณ ฯ หตฺถํ วา ปาทํ วา จาเลตฺวาติ หตฺถลยปาทลเย สชฺเชตฺวาฯ นจฺจนฺตาติ สาขานจฺจํ นจฺจนฺตาฯ

จกฺกรตนวณฺณนา

[243] อุโปสถํ วุจฺจติ อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ สพฺพทิวเสสุ คหฏฺเฐหิ รกฺขิตพฺพสีลํ, สมาทานวเสน ตํ ตสฺส อตฺถีติ อุโปสถิโก, ตสฺส อุโปสถิกสฺสฯ เตนาห ‘‘สมาทินฺนอุโปสถงฺคสฺสา’’ติฯ ตทาติ ตสฺมิํ กาเลฯ กสฺมิํ ปน กาเลติ? ยสฺมิํ กาเล จกฺกวตฺติภาวสํวตฺตนิยทานสีลาทิปุญฺญสมฺภารสมุทาคมสมฺปนฺโน ปูริตจกฺกวตฺติวตฺโต กาลทีปเทสวิเสสปจฺจาชาติยา เจว กุลรูปโภคาธิปเตยฺยาทิคุณวิเสสสมฺปตฺติยา จ ตทนุรูเป อตฺตภาเว ฐิโต โหติ, ตสฺมิํ กาเลฯ ตาทิเส หิ กาเล จกฺกวตฺติภาวี ปุริสวิเสโส ยถาวุตฺตคุณสมนฺนาคโต ราชา ขตฺติโย มุทฺธาวสิตฺโต วิสุทฺธสีโล อนุโปสถํ สตสหสฺสวิสฺสชฺชนาทินา สมฺมาปฏิปตฺติํ ปฏิปชฺชติ, น ยทา จกฺกรตนํ อุปฺปชฺชติ, ตทา เอวฯ อิเม จ วิเสสา สพฺพจกฺกวตฺตีนํ สาธารณวเสน วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘ปาโตว…เป.… ธมฺมตา’’ติฯ โพธิสตฺตานํ ปน จกฺกวตฺติภาวาวหคุณาปิ จกฺกวตฺติคุณาปิ สาติสยาว โหนฺติฯ

วุตฺตปฺปการปุญฺญกมฺมปจฺจยนฺติ จกฺกวตฺติภาวาวหทานทมสํยมาทิปุญฺญกมฺมเหตุกํฯ นีลมณิสงฺฆาตสทิสนฺติ อินฺทนีลมณิสญฺจยสมานํฯ ทิพฺพานุภาวยุตฺตตฺตาติ ทสฺสเนยฺยตา, มนุญฺญโฆสตา, อากาสคามิตา, โอภาสวิสฺสชฺชนา, อปฺปฏิฆาตตา, รญฺโญ อิจฺฉิตตฺถนิปฺผตฺติการณตาติ เอวมาทีหิ ทิพฺพสทิเสหิ อานุภาเวหิ สมนฺนาคตตฺตา, เอเตน ทิพฺพํ วิยาติ ทิพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ น หิ ตํ เทวโลกปริยาปนฺนํฯ สหสฺสํ อรา เอตสฺสาติ วา สหสฺสารํฯ สพฺเพหิ อากาเรหีติ สพฺเพหิ สุนฺทเรหิ ปริปุณฺณาวยเว ลกฺขณสมฺปนฺเน จกฺเก อิจฺฉิตพฺเพหิ อากาเรหิฯ ปริปูรนฺติ ปริปุณฺณํ, สา จสฺสา ปาริปูริํ อิทาเนว วิตฺถาเรสฺสติฯ

ปนาฬีติ ฉิทฺทํฯ สุทฺธสินิทฺธทนฺตปนฺติยา นิพฺพิวรายาติ อธิปฺปาโยฯ ตสฺสา ปน ปนาฬิยา สมนฺตโต ปสฺสสฺส รชตมยตฺตา สารรชตมยา วุตฺตาฯ ยสฺมา จสฺส จกฺกสฺส รถจกฺกสฺส วิย อนฺโตภาโว นาม นตฺถิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘อุโภสุปิ พาหิรนฺเตสู’’ติฯ กตปริกฺเขปา โหติ ปนาฬีติ โยชนาฯ นาภิปนาฬิปริกฺเขปปฏฺเฏสูติ นาภิปริกฺเขปปฏฺเฏ เจว นาภิยา ปนาฬิปริกฺเขปปฏฺเฏ จฯ

เตสนฺติ อรานํฯ ฆฏกา นาม อลงฺการภูตา ขุทฺทกปุณฺณฆฏาฯ ตถา มณิกา นาม มุตฺตาวฬิกาฯ ปริจฺเฉทเลขา ตสฺส ตสฺส ปริจฺเฉททสฺสนวเสน ฐิตา ปริจฺฉินฺนเลขาฯ อาทิ-สทฺเทน มาลากมฺมาทิํ สงฺคณฺหาติฯ สุวิภตฺตาเนวาติ อญฺญมญฺญํ อสํกิณฺณตฺตา สุฏฺฐุ วิภตฺตานิฯ