ทกฺขิณทิสาภาเคเนวาติ อญฺเญน ทิสาภาเคน อนาหริตฺวา ยมกสาลานํ ฐานโต ทกฺขิณทิสาภาเคเนว, ตโตปิ ทกฺขิณทิสาภาคํ หริตฺวา เนตฺวาฯ

เชตวนสทิเสติ สาวตฺถิยา เชตวนสทิเส ฐาเน, ‘‘เชตวนสทิเส ฐาเน’’ติปิ ปาโฐฯ

[228] ปสาธนมงฺคลสาลายาติ อภิเสกกาเล อลงฺกรณมงฺคลสาลายฯ

[229] เทวทานิโยติ ตสฺส โจรสฺส นามํฯ

มหากสฺสปตฺเถรวตฺถุวณฺณนา

[231] ปาวายาติ ปาวา นครโตฯ อาวชฺชนปฏิพทฺธตฺตา ชานนสฺส อนาวชฺชิตตฺตา สตฺถุ ปรินิพฺพานํ อชานนฺโต ‘‘ทสพลํ ปสฺสิสฺสามี’’ติ เถโร จินฺเตสิ, สตฺถุ สรีเร วา สตฺถุสญฺญํ อุปฺปาเทนฺโต ตถา จินฺเตสิฯ เตเนวาห ‘‘อถ ภควนฺตํ อุกฺขิปิตฺวา’’ติฯ ‘‘ธุวํ ปรินิพฺพุโต ภวิสฺสตี’’ติ จินฺเตสิ ปาริเสสญาเยนฯ ชานนฺโตปิ เถโร อาชีวกํ ปุจฺฉิเยว, ปุจฺฉเน ปน การณํ สยเมว ปกาเสตุํ ‘‘กิํ ปนา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ

อชฺช สตฺตาหปรินิพฺพุโตติ อชฺช ทิวสโต ปฏิโลมโต สตฺตเม อหนิ ปรินิพฺพุโตฯ

[232] นาฬิยา วาปเกนาติ นาฬิยา เจว ถวิกาย จฯ

มญฺชุเกติ มญฺชุภาณิเน มธุรสฺสเรฯ ปฏิภาเนยฺยเกติ ปฏิภานวนฺเตฯ ภุญฺชิตฺวา ปาตพฺพยาคูติ ปฐมํ ภุญฺชิตฺวา ปิวิตพฺพยาคุฯ

ตสฺสาติ สุภทฺทสฺส วุฑฺฒปพฺพชิตสฺสฯ

อาราธิตสาสเนติ สมาหิตสาสเนฯ อลนฺติ สมตฺโถฯ ปาโปติ ปาปปุคฺคโลฯ โอสกฺกาเปตุนฺติ หาเปตุํ อนฺตรธาเปตุํฯ

ปญฺหวาราติ ปญฺหา วิย วิสฺสชฺชนานิ ‘‘ยสฺมิํ สมเย กามาวจรํ กุสลํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ โหตี’’ติอาทินา, (ธ. ส. 1.1) ‘‘ยสฺมิํ สมเย รูปูปปตฺติยา มคฺคํ ภาเวตี’’ติอาทินา (ธ. ส. 1.251) จ ปวตฺตานิ เอกํ ทฺเว ภูมนฺตรานิฯ มูเล นฏฺเฐ ปิสาจสทิสา ภวิสฺสามาติ ยถา รุกฺเข อธิวตฺโถ ปิสาโจ ตสฺส สาขาปริวาเร นฏฺเฐ ขนฺธํ นิสฺสาย วสติ, ขนฺเธ นฏฺเฐ มูลํ นิสฺสาย วสติ, มูเล ปน นฏฺเฐ อนิสฺสโยว โหติ, ตถา ภวิสฺสามาติ อตฺโถฯ อถ วา มูเล นฏฺเฐติ ปิสาเจน กิร รุกฺขคจฺฉาทีนํ กญฺจิเทว มูลํ ฉินฺทิตฺวา อตฺตโน ปุตฺตสฺส ทินฺนํ, ยาว ตํ ตสฺส หตฺถโต น วิคจฺฉติ, ตาว โส ตํ ปเทสํ อทิสฺสมานรูโป วิจรติฯ ยทา ปน ตสฺมิํ เกนจิ อจฺฉินฺนภาเวน วา สติวิปฺปวาสวเสน วา นฏฺเฐ มนุสฺสานมฺปิ ทิสฺสมานรูโป วิจรติ, ตํ สนฺธายาห ‘‘มูเล นฏฺเฐ ปิสาจสทิสา ภวิสฺสามา’’ติฯ

มํ กายสกฺขิํ กตฺวาติ ตํ ปฏิปทํ กาเยน สจฺฉิกตวนฺตํ ตสฺมา ตสฺสา เทสนาย สกฺขิภูตํ มํ กตฺวาฯ ปฏิจฺฉาเปสิ ตํ ปฏิจฺฉาปนํ กสฺสปสุตฺเตน ทีเปตพฺพํฯ

[233] จนฺทนฆฏิกาพาหุลฺลโต จนฺทนจิตกาฯ

ตํ สุตฺวาติ ตํ อายสฺมตา อนุรุทฺธตฺเถเรน วุตฺตํ เทวตานํ อธิปฺปายํ สุตฺวาฯ

[234] ทสิกตนฺตํ วาติ ปลิเวฐิตอหตกาสิกวตฺถานํ ทสฐาเนน ตนฺตุมตฺตมฺปิ วาฯ ทารุกฺขนฺธํ วาติ จนฺทนาทิจิตกทารุกฺขนฺธํ วาฯ

[235] สมุทาเยสุ ปวตฺตโวหารานํ อวยเวสุ ทิสฺสนโต สรีรสฺส อวยวภูตานิ อฏฺฐีนิ ‘‘สรีรานี’’ติ วุตฺตานิฯ

น วิปฺปกิริํสูติ สรูเปเนว ฐิตาติ อตฺโถฯ ‘‘เสสา วิปฺปกิริํสู’’ติ วตฺวา ยถา ปน ตา วิปฺปกิณฺณา อเหสุํ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

อุทกธารา นิกฺขมิตฺวา นิพฺพาเปสุนฺติ เทวตานุภาเวนฯ เอวํ มหติโย พหู อุทกธารา กิมตฺถายาติ อาห ‘‘ภควโต จิตโก มหนฺโต’’ติฯ มหา หิ โส วีสรตนสติโกฯ อฏฺฐทนฺตเกหีติ นงฺคเลหิ อฏฺเฐว หิ เนสํ ทนฺตสทิสานิ โปตฺถานิ โหนฺติ, ตสฺมา ‘‘อฏฺฐทนฺตกานี’’ติ วุจฺจติฯ

ธมฺมกถาว ปมาณนฺติ อติวิย อจฺฉริยพฺภุตภาวโต ปสฺสนฺตานํ, สุณนฺตานญฺจ สาติสยํ ปสาทาวหภาวโต, สวิเสสํ พุทฺธานุภาวทีปนโตฯ ปรินิพฺพุตสฺส หิ พุทฺธสฺส ภควโต เอวรูโป อานุภาโวติ ตํ ปวตฺติํ กเถนฺตานํ ธมฺมกถิกานํ อตฺตโน ญาณพลานุรูปํ ปวตฺติยมานา ธมฺมกถา เอเวตฺถ ปมาณํ วณฺเณตพฺพสฺส อตฺถสฺส มหาวิสยตฺตา, ตสฺมา วณฺณนาภูมิ นาเมสาติ อธิปฺปาโยฯ จตุชฺชาติยคนฺธปริภณฺฑํ กาเรตฺวาติ ตครกุงฺกุมยวนปุปฺผตมาลปตฺตานิ ปิสิตฺวา กตคนฺเธน ปริภณฺฑํ กาเรตฺวาฯ ขจิตฺวาติ ตตฺถ ตตฺถ โอลมฺพนวเสน รเจตฺวา, คนฺธวตฺถูนิ คเหตฺวา คนฺถิตมาลา คนฺธทามานิ รตนาวฬิโย รตนทามานิฯ พหิกิลญฺชปริกฺเขปสฺส, อนฺโตสาณิปริกฺเขปสฺส กรเณน สาณิกิลญฺชปริกฺเขปํ กาเรตฺวาฯ วาตคฺคาหินิโย ปฏากา วาตปฏากาฯ สรภรูปปาทโก ปลฺลงฺโก สรภมยปลฺลงฺโก, ตสฺมิํ สรภมยปลฺลงฺเกฯ

สตฺติหตฺถา ปุริสา สตฺติโย ตํสหจรณโต ยถา ‘‘กุนฺตา ปจรนฺตี’’ติ, เตหิ สมนฺตโต รกฺขาปนํ ปญฺจกรณนฺติ อาห ‘‘สตฺติหตฺเถหิ ปุริเสหิ ปริกฺขิปาเปตฺวา’’ติฯ ธนูหีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ สนฺนาหควจฺฉิกํ วิย กตฺวา นิรนฺตราวฏฺฐิตอารกฺขสนฺนาเหน ควจฺฉิชาลํ วิย กตฺวาฯ

สาธุกีฬิตนฺติ สปรหิตํ สาธนฏฺเฐน สาธู, เตสํ กีฬิตํ อุฬารปุญฺญปสวนโต, สมฺปรายิกตฺถาวิโรธิกํ กีฬาวิหารนฺติ อตฺโถฯ

สรีรธาตุวิภชนวณฺณนา

[236] อิมินาว นิยาเมนาติ เยน นีหาเรน มหาตเล นิสินฺโน กญฺจิ ปริหารํ อกตฺวา เกวลํ อิมินา นิยาเมเนวฯ สุปินโกติ ทุสฺสุปินโกฯ ทุกูลทุปฏฺฏํ นิวาเสตฺวาติ ทฺเว ทุกูลวตฺถานิ เอกชฺฌํ กตฺวา นิวาเสตฺวาฯ เอวญฺหิ ตานิ โสกสมปฺปิตสฺสาปิ อภสฺสิตฺวา ติฏฺฐนฺติฯ

อภิเสกสิญฺจโกติ รชฺชาภิเสเก อภิเสกมงฺคลสิญฺจโก อุตฺตมมงฺคลภาวโตฯ วิสญฺญี ชาโต ยถา ตํ ภควโต คุณวิเสสามตรสญฺญุตาย อวฏฺฐิตเปโม โปถุชฺชนิกสทฺธาย ปติฏฺฐิตปสาโท กตูปการตาย สญฺชนิตจิตฺตมทฺทโวฯ