ตถา หิ เต ‘‘ขุทฺทานุขุทฺทกานิ สิกฺขาปทานิ อากงฺขมาโน สงฺโฆ สมูหนตู’’ติ วุตฺเตปิ น สมูหนิํสุ, อญฺญทตฺถุ ‘‘ปุรโต วิย ตสฺส อจฺจเยปิ รกฺขิํสุ เอวา’’ติ สตฺถุสาสนสฺส , สงฺฆสฺส จ มหนฺตภาวทสฺสนตฺถมฺปิ ตถา วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตถา หิ อายสฺมา อานนฺโท, อญฺเญปิ วา ภิกฺขู ‘‘กตมํ ปน ภนฺเต ขุทฺทกํ, กตมํ อนุขุทฺทก’’นฺติ น ปุจฺฉิํสุ สมูหนชฺฌาสยสฺเสว อภาวโตฯ

น ตํ เอวํ คเหตพฺพนฺติ ‘‘นาคเสนตฺเถโร ขุทฺทานุขุทฺทกํ ชานาตี’’ติอาทินา วุตฺตํ ตํ เนสํ วจนํ อิมินา วุตฺตากาเรน น คเหตพฺพํ อธิปฺปายสฺส อวิทิตตฺตาฯ อิทานิ ตํ อธิปฺปายํ วิภาเวตุํ ‘‘นาคเสนตฺเถโร หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยสฺมา นาคเสนตฺเถโร (มิลินฺทปญฺเห อเภชฺชวคฺเค วิตฺถาโร) ปเรสํ วาทปโถปจฺเฉทนตฺถํ สงฺคีติกาเล ธมฺมสงฺคาหกมหาเถเรหิ คหิตโกฏฺฐาเสสุ จ อนฺติมโกฏฺฐาสเมว คเหตฺวา มิลินฺทราชานํ ปญฺญาเปสิฯ มหากสฺสปตฺเถโร ปน เอกสิกฺขาปทมฺปิ อสมูหนิตุกามตาย ตถา กมฺมวาจํ สาเวติ, ตสฺมา ตํ เตสํ วจนํ ตถา น คเหตพฺพํฯ

[217] ทฺเวฬฺหกนฺติ ทฺวิธาคาโห, อเนกํสคฺคาโหติ อตฺโถฯ วิมตีติ สํสยาปตฺติฯ เตนาห ‘‘วินิจฺฉิตุํ อสมตฺถตา’’ติฯ ตํ โว วทามีติ ตํ สํสยวนฺตํ ภิกฺขุํ สนฺธาย โว ตุมฺเห วทามิฯ

นิกฺกงฺขภาวปจฺจกฺขกรณญาณํ เยวาติ พุทฺธาทีสุ เตสํ ภิกฺขูนํ นิกฺกงฺขภาวสฺส ปจฺจกฺขการิยาภาวโต ตมตฺถํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิตํ สพฺพญฺญุตญฺญาณเมวฯ เอตฺถ เอตสฺมิํ อตฺเถฯ

[218] อปฺปมชฺชนํ อปฺปมาโท, โส ปน อตฺถโต ญาณูปสญฺหิตา สติฯ ยสฺมา ตตฺถ สติยา พฺยาปาโร สาติสโย, ตสฺมา ‘‘สติอวิปฺปวาเสนา’’ติ วุตฺตํฯ อปฺปมาทปเทเยว ปกฺขิปิตฺวา อทาสิ ตํ อตฺถโต, ตสฺส สกลสฺส พุทฺธวจนสฺส สงฺคณฺหนโต จฯ

ปรินิพฺพุตกถาวณฺณนา

[219] ฌานาทีสุ, จิตฺเต จ ปรมุกฺกํสคตวสีภาวตาย ‘‘เอตฺตเก กาเล เอตฺตกา สมาปตฺติโย สมาปชฺชิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสามี’’ติ กาลปริจฺเฉทํ กตฺวา สมาปตฺติ สมาปชฺชนํ ‘‘ปรินิพฺพานปริกมฺม’’นฺติ อธิปฺเปตํฯ เถโรติ อนุรุทฺธตฺเถโรฯ