มหาสุทสฺสนสุตฺตเทสนาวณฺณนา

[210] ขุทฺทก-สทฺโท ปติรูปวาจี, ก-สทฺโท อปฺปตฺโถติ อาห ‘‘ขุทฺทกนครเกติ นครปติรูปเก สมฺพาเธ ขุทฺทกนครเก’’ติฯ ธุปรวิสาลสณฺฐานตาย ตํ ‘‘อุชฺชงฺคลนครก’’นฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘วิสมนครเก’’ติฯ อญฺเญสํ มหานครานํ เอกเทสปฺปมาณตาย สาขาสทิเสฯ เอตฺถ จ ‘‘ขุทฺทกนครเก’’ติ อิมินา ตสฺส นครสฺส อปฺปกภาโว วุตฺโต, ‘‘อุชฺชงฺคลนครเก’’ติ อิมินา ภูมิวิปตฺติยา นิหีนภาโว, ‘‘สาขานครเก’’ติ อิมินา อปฺปธานภาโวฯ สารปฺปตฺตาติ วิภวสาราทินา สารมหตฺตํ ปตฺตาฯ

กหาปณสกฏนฺติ เอตฺถ ‘‘ทฺวิกุมฺภํ สกฏํฯ กุมฺโภ ปน ทสมฺพโณ’’ติ วทนฺติฯ ทฺเว ปวิสนฺตีติ ทฺเว กหาปณสกฏานิ ทฺเว อายวเสน ปวิสนฺติฯ

สุภิกฺขาติ สุลภาหารา, สุนฺทราหารา จฯ เตนาห ‘‘ขชฺชโภชฺชสมฺปนฺนา’’ติฯ สทฺทํ กโรนฺเตติ รวสารินา ตุฏฺฐภาเวน โกญฺจนาทํ กโรนฺเตฯ อวิวิตฺตาติ อสุญฺญา, กทาจิ รโถ ปฐมํ คจฺฉติ, ตํ อญฺโญ อนุพนฺธนฺโต คจฺฉติ, กทาจิ ทุติยํ วุตฺตรโถ ปฐมํ คจฺฉติ, อิตโร ตํ อนุพนฺธติ เอวํ อญฺญมญฺญํ อนุพนฺธมานาฯ เอตฺถาติ กุสาวตีนคเรฯ ตสฺส มหนฺตภาวโต เจว อิทฺธาทิภาวโต จ นิจฺจํ ปโยชิตาเนว เภริอาทีนิ ตูริยานิ, สมฺม สมฺมาติ วา อญฺญมญฺญํ ปิยาลาปสทฺโท สมฺม-สทฺโทฯ กํสตาฬาทิสพฺพตาฬาวจรสทฺโท ตาฬ-สทฺโท, กูฏเภริ-สทฺโท กุมฺภถูณสทฺโทฯ

เอวรูปา สทฺทา โหนฺติ กจวรากิณฺณวีถิตาย, อรญฺเญ กนฺทมูลปณฺณาทิคฺคหณาย, ตตฺถ ทุกฺขชีวิกตาย จาติ ยถากฺกมํ โยเชตพฺพํฯ อิธ น เอวํ อโหสิ เทวโลเก วิย สพฺพโส ปริปุณฺณสมฺปตฺติกตายฯ

มหนฺตํ โกลาหลนฺติ สทฺธาสมฺปนฺนานํ เทวตานํ, อุปาสกานญฺจ วเสน ปุรโต ปุรโต มหตี อุคฺโฆสนา โหติฯ ตตฺถ ภควนฺตํ อุทฺทิสฺส กตสฺส วิหารสฺส อภาวโต, ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ มหนฺตภาวโต เต อาคนฺตฺวา…เป.… เปเสสิฯ เปเสนฺโต จ ‘‘กถญฺหิ นาม ภควา ปจฺฉิเม กาเล อตฺตโน ปวตฺติํ อมฺหากํ นาโรเจสิ, เนสํ โทมนสฺสํ มา อโหสี’’ติ ‘‘อชฺช โข วาเสฏฺฐา’’ติอาทินา สาสนํ เปเสสิฯ

มลฺลานํ วนฺทนาวณฺณนา

[211] อฆํ ทุกฺขํ อาเวนฺติ ปกาเสนฺตีติ อฆาวิโน, ปากฏีภูตทุกฺขาติ อาห ‘‘อุปฺปนฺนทุกฺขา’’ติฯ ญาติสาโลหิตภาเวน กุลํ ปริวตฺตติ เอตฺถาติ กุลปริวตฺตํฯ ตํ ตํกุลีนภาเคน ฐิโต สตฺตนิกาโย ‘‘กุลปริวตฺตโส’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘กุลปริวตฺต’’นฺติฯ เต ปน ตํตํกุลปริวตฺตปริจฺฉินฺนา มลฺลราชาโน ตสฺมิํ นคเร วีถิอาทิสภาเคน วสนฺตีติ วุตฺตํ ‘‘วีถิสภาเคน เจว รจฺฉาสภาเคน จา’’ติฯ

สุภทฺทปริพฺพาชกวตฺถุวณฺณนา

[212] กงฺขา เอว กงฺขาธมฺโมฯ เอกโต วาติ ภูมิํ อวิภชิตฺวา สาธารณโตวฯ พีชโต จ อคฺคํ คเหตฺวา อาหารํ สมฺปาเทตฺวา ทานํ พีชคฺคํฯ คพฺภกาเลติ คพฺภธารณโต ปรํ ขีรคฺคหณกาเลฯ เตนาห ‘‘คพฺภํ ผาเลตฺวา ขีรํ นิหริตฺวา’’ติอาทิฯ ปุถุกกาเลติ สสฺสานํ นาติปกฺเก ปุถุกโยคฺยผลกาเลฯ ลายนคฺคนฺติ ปกฺกสฺส สสฺสสฺส ลวเน ลวนารมฺเภ ทานํ อทาสิฯ ลุนสฺส สสฺสสฺส เวณิวเสน พนฺธิตฺวา ฐปนํ เวณิกรณํฯ ตสฺส อารมฺเภ ทานํ เวณคฺคํฯ เวณิโย ปน เอกโต กตฺวา ราสิกรณํ กลาโปฯ ตตฺถ อคฺคทานํ กลาปคฺคํฯ กลาปโต นีหริตฺวา มทฺทเน อคฺคทานํ ขลคฺคํฯ มทฺทิตํ โอผุณิตฺวา ธญฺญสฺส ราสิกรเณ อคฺคทานํ ขลภณฺฑคฺคํฯ ธญฺญสฺส ขลโต โกฏฺเฐ ปกฺขิปเน อคฺคทานํ โกฏฺฐคฺคํฯ อุทฺธริตฺวาติ โกฏฺฐโต อุทฺธริตฺวาฯ

‘‘นว อคฺคทานานิ อทาสี’’ติ อิมินา ‘‘กถํ นุ โข อหํ สตฺถุ สนฺติเก อคฺคโตว มุจฺเจยฺย’’นฺติ อคฺคคฺคทานวเสน วิวฏฺฏูปนิสฺสยสฺส กุสลสฺส กตูปจิตตฺตา, ญาณสฺส จ ตถา ปริปากํ คตตฺตา อคฺคธมฺมเทสนาย ตสฺส ภาชนภาวํ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘อิมํ อคฺคธมฺมํ ตสฺส เทเสสฺสามี’’ติอาทิฯ โอหียิตฺวา สงฺโกจํ อาปชฺชิตฺวาฯ

[213] อญฺญาตุกาโมว น สนฺทิฏฺฐิํ ปรามาสีฯ อพฺภญฺญิํสูติ สนฺเทหชาตสฺส ปุจฺฉาวจนนฺติ กตฺวา ชานิํสูติ อตฺถมาหฯ เตนาห ปาฬิยํ ‘‘สพฺเพว น อพฺภญฺญิํสู’’ติฯ เนสนฺติ ปูรณาทีนํฯ