ยสฺมา กสฺสปสฺสพุทฺธสฺส เจติเย อารกฺขเทวตา อโหสิ, ตสฺมา เถโรว เตชุสฺสโท, น อญฺเญ อรหนฺโตติ อาเนตฺวา โยชนาฯ

อิทานิ อาคมนโต ปฏฺฐาย ตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘วิปสฺสิมฺหิ กิร สมฺมาสมฺพุทฺเธ’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ‘‘จาตุมหาราชิกา เทวตา’’ติ อิทํ โคพลีพทฺทญาเยน คเหตพฺพํ ภุมฺมเทวตาทีนมฺปิ ตปฺปริยาปนฺนตฺตาฯ เตสํ มนุสฺสานํฯ

ตตฺถาติ กสฺสปสฺส ภควโต เจติเยฯ

[201] อธิวาเสนฺตีติ โรเจนฺติฯ

ฉินฺนปาโต วิย ฉินฺนปาโต, ตํ ฉินฺนปาตํ, ภาวนปุํสกนิทฺเทโส ยํฯ อาวฏฺฏนฺตีติ อภิมุขภาเวน วฏฺฏนฺติฯ ยตฺถ ปติตา, ตโต กติปยรตนฏฺฐานํ วฏฺฏนวเสเนว คนฺตฺวา ปุน ยถาปติตเมว ฐานํ วฏฺฏนวเสน อาคจฺฉนฺติฯ เตนาห ‘‘อาวฏฺฏนฺติโย ปติตฏฺฐานเมว อาคจฺฉนฺตี’’ติฯ วิวฏฺฏนฺตีติ ยตฺถ ปติตา, ตโต วินิวฏฺฏนฺติฯ เตนาห ‘‘ปติตฏฺฐานโต ปรภาคํ วฏฺฏมานา คจฺฉนฺตี’’ติฯ ปุรโต วฏฺฏนํ อาวฏฺฏนํ, อิตรํ ติวิธมฺปิ วิวฏฺฏนนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เทวตา ธาเรตุํ น สกฺโกติ อุทกํ วิย โอสีทนโตฯ เตนาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถาติ ปกติปถวิยํฯ เทวตา โอสีทนฺติ ธาตูนํ สณฺหสุขุมาลภาวโตฯ ปถวิยํ ปถวิํ มาเปสุนฺติ ปกติปถวิยํ อตฺตโน สรีรํ ธาเรตุํ สมตฺถํ อิทฺธานุภาเวน ปถวิํ มาเปสุํฯ

กามํ โทมนสฺเส อสติปิ เอกจฺโจ ราโค โหติเยว, ราเค ปน อสติ โทมนสฺสสฺส อสมฺภโว เอวาติ ตเทกฏฺฐภาวโตติ อาห ‘‘วีตราคาติ ปหีนโทมนสฺสา’’ติฯ สิลาถมฺภสทิสา อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ นิพฺพิการตายฯ

จตุสํเวชนียฏฺฐานวณฺณนา

[202] อปารคงฺคายาติ คงฺคาย โอรมฺภาเคฯ ‘‘สงฺการฉฑฺฑกสมฺมชฺชนิโย คเหตฺวา’’ติอาทิ อตฺตโน อตฺตโน วสนฏฺฐาเน วตฺตกรณาการทสฺสนํฯ ‘‘เอวํ ทฺวีสุ กาเลสู’’ติอาทิ นิทสฺสนตฺถํ ปจฺจามสนํ, ตํ เหฏฺฐา อธิคตํฯ