ตถา ปหีนตฺตา เอว ราคาทีนํ ขยา กิเลสนิพฺพาเนน สพฺพโส กิเลสวูปสเมน นิพฺพุโต ปรินิพฺพุโตติ สอุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา เทสนาย กูฏํ คณฺหนฺโต ‘‘อิติ จุนฺทสฺส…เป.… สมฺปสฺสมาโน อุทานํ อุทาเนสี’’ติฯ

จตุตฺถภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ยมกสาลวณฺณนา

[198] เอวํ ตํ กุสินารายํ โหตีติ ยถา อนุราธปุรสฺส ถูปาราโม ทกฺขิณปจฺฉิมทิสายํ, เอวํ ตํ อุยฺยานํ กุสินาราย ทกฺขิณปจฺฉิมทิสายํ โหติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา นครํ ปวิสิตุกามา อุยฺยานโต อุเปจฺจ วตฺตนฺติ คจฺฉนฺติ เอเตนาติ ‘‘อุปวตฺตน’’นฺติ วุจฺจติ, ตํ สาลปนฺติภาเวน ฐิตํ สาลวนํฯ อนฺตเรนาติ เวมชฺเฌฯ ตสฺส กิร มญฺจกสฺสาติ ตตฺถ ปญฺญปิยมานสฺส ตสฺส มญฺจกสฺสฯ ตตฺราปิ…เป.… เอโก ปาทภาคสฺส, ตสฺมา ‘‘อนฺตเรน ยมกสาลาน’’นฺติ วุตฺตํฯ สํสิพฺพิตฺวาติ อญฺญมญฺญอาสตฺตวิฏปสาขตาย สํสิพฺพิตฺวา วิยฯ ‘‘ฐิตสาขา’’ติปิ วุตฺตํ อฏฺฐกถายํฯ ยํ ปน ปาฬิยํ ‘‘อุตฺตรสีสกํ มญฺจกํ ปญฺญเปหี’’ติ วุตฺตํ, ตํ ปจฺฉิมทสฺสนํ ทฏฺฐุํ อาคตานํ เทวตานํ ทฏฺฐุํ โยคฺยตาวเสน วุตฺตํฯ เกจิ ปน ‘‘อุตฺตรทิสาวิโลกนมุขํ ปุพฺพทิสาสีสกํ กตฺวา มญฺจกํ ปญฺญเปหีติ อตฺโถ’’ติ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํฯ

เอเต นาคานมุตฺตมาติ เอเต โคตฺตโต โคจริอาทินามกา หตฺถินาเคสุ พเลน เสฏฺฐตมาฯ มชฺฌิมฏฺฐกถายํ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.148) ปน เกจิ หตฺถิโน อิโต อญฺญถา อาคตา, โส ปน เนสํ นามมตฺตกโต เภโท ทฏฺฐพฺโพฯ

ปริภุตฺตกาลโต ปฏฺฐาย…เป.… ปริกฺขยํ คตํ, ‘‘น ปน ปริภุตฺตปฺปจฺจยา’’ติ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ จงฺควาเรติ อูมิยํฯ กโตกาสสฺส กมฺมสฺส วเสน ยถาสมุฏฺฐิโต โรโค อาโรคฺยํ อภิมทฺทตีติ กตฺวา เอตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘วิยา’’ติ วุตฺตํฯ